Genlarning o’zaro ta’siri

9-sinflar uchun biologiya fanidan

“Genlarning o’zaro ta’siri”

mavzusida tayyorlagan bir soatlik

Darsning mavzusi:Genlarning o’zaro ta’siri.

Darsning ta’limiy maqsadi:

O”quvchilarni genlarni o’zaro ta’siri mavzusi yuzasidan alel bo’lamagan genlar complement epistaz, polimerv va ko’p tomonlama pleyotroniya ta’siri tiplarini genetika fani dalillari bilan tanishtirish.

Darsning tarbiyaviy maqsadi:

O’quvchilarni genlarni o’zaro ta’sirini isbotlashda irsiyat gen va genetika fan dalillari bilan tanishtirish orqali ilmiy dunyoqarish kengaytirish,ekologik,iqtisodiy, axloqiy tarbiya berish.

Darsni rivojlantiruvchi maqsad:

O’quvchilarni genetika fani xaqidagi bilimlari ob’ektlarni tanish, kuzatish va darslik ustida mustaqil ishlash ko’nikmalari,nutq va muloqot madaniyatini rivojlantirsh.

Darsni jihozlash:

Genlarning o’zaro ta’siri mavzusiga oid jadvallar genetika fanini dalillari aks etgan jadval.

“savol daraxtlardan”dan foydalanish.
Darsda foydalanilgan texnalogiya:

Hamkorlikda o’qitish texnalogiyasi”arra”metodi.
Darsning borishi:

1 Tashkiliy qism

2 Salomlashish

3 Davomatni aniqlash

4 Sinf tozaligini kuzatish
II Asosiy tushunchalar va tayanch bilimlar:

Genetika fani va uning rivojlanishi, hozirgi bosqichda O’zbekistonda genetik olimlarni qo’lga kiritilgan yutuqlari.ayni damda 2009 yil “qishloq xo’jaligini genetik fanning roli beqiyosdir”

II O’tgan mavzu yuzasidan o`quvchilaqning bilimlarini test savollar yordamida nazorat qilish va baholash.

1. 
   Genetika fani nimani o’rganadi:
   
2. 
   Mendel qonunlari ahamiyati
   
3. 
   Morgan qonuni mashhurligi nimada?
   
4. 
   Qanday xromosomalar jinsiy xromosomalar deb ataladi?
   
5. 
   Qanday xromosomalar autasomolar deb ataladi?
   
6. 
   Jinsga birikkan holda irsiylanish nima? Misol keltiring.
   
7. 
   Morgan qonuniga oid misollar ishlab bering?
   
8. 
   gemofiliya kasalligini irsiylanishini misol tariqasida isbotlab bering?
   

III O’quvchilarni dars mavzusi, maqsadi borishi bilan tanishtirish orqali ta’limni ijodiy muhitni rivojlantirish.

IV Yangi mavzu bo’yicha o’quvchining axboroti.

V Yangi mavzu o’rganish.

a) “Mutaxasislar” tomonidan belgilangan uquv topshiriqlarni sifatli bajarishga erishish. Mazkur mavzu matni reja asosida o’rganiladi:

Reja:

1. 
   Komtementar ta’siri
   
2. 
   Genlarni nolimer ta’siri
   
3. 
   Genlarni o’zaro enistaz ta’siri.
   
4. 
   Genlarni ko’p tomonlama piyotropiya ta’siri
   

VI. O’quvchilarni kichik guruhlarga ajratish hamda, rejalar asosida o’quvchilarning mustaqil ish topshiriqlari tuziladi.
1- guruh uchun o’quv topshiriqlari. Komplimentlar.

№	O’quvchilar o’zlashtirishi lozim bo’lgan materiallar yuzasidan o’quv topshiriqlari	Topshiriqni bajarish yuzasidan ko’rsatmalar.
	Darslikdagi matnni diqqat bilan o’qib, quyidagi savollarga javob toping va topshiriqlarni bajaring.	O’quvchilar guruhi bilan hamkorlikda ishlang
	Masala
	Tovuqning oddiy tojlisi yong’oqsimon tojli xo’roz bilan chatishtirish natijasida a) Tovuq va xo’rozlarning 50% yong’oqsimon tojli, 50% gulsimon tojli.	O’quvchilar bilan o’tkaziladigan savol javobda faol ishtirok eting
	b) Hamma tovuq va xo’rozlar yong’oqsimon tojli.
	v) Tovuq va xo’rozlarning 50% yong’oqsimon tojli, 50% nuxatsimon
	s) tovuq va xo’rozlarning 25% yong’oqsimon, 25% gulsimon, 25% nuxatsimon, 25% oddiy tojli bo’lgan. Chatishtirishda qatnashgan tovuq va xo’rozlarning bo’g’in duragaylarining genotepini aniqlang.	Ushbu guruh a’zolari 6 o’quvchidan tashkil topgan. Bularga genlarni komplementar ta’sirga doir masala tarqatiladi. Ikki va undan ortiq allel bo’lmagan genlarni o’zaro ta’siri natijasida organizmda yangi, ota-onada yo’q belgilarni rivojlanishini ta[minlashini har bir o’quvchi bilishi shart.

2- guruh uchun o’quv topshiriqlari. Epistatik

№	O’quvchilar o’zlashtirishi lozim bo’lgan materiallar yuzasidan o’quv topshiriqlari	Topshiriqni bajarish yuzasidan ko’rsatmalar
	Darslikdagi matnni diqqat bilan o’qib, quyidagi savollarga javob toping va topshiriqlarni bajaring	O’quvchilar guruhi bilan hamkorlikda ishlang
	Masala
1	Quloq surpasi uzunligi 2 sm bo’lgan Baron quyon zoti quloq surpasi kalta (12 sm) zot bilan chatishtirilgan deb faraz qilsak G’, duragay quyonlarning quloq surpasi uzunligi qanday bo’ladi	O’quvchilar bilan o’tkaziladigan savol javobda faol ishtirok eting
2	Polimer xodisasini tushintiring	2-guruhga ham 6 o’quvchi bo’lib, ularga genlarni polimer ta’siriga doir masalalar berilib, ushbu masalalarni yechishda polimeriyada avlodlarga yangi belgilar hosil bo’lmasdan, balk iota-ona belgilari rivojlanishi qayd etilishi darkor

3. 
   guruh uchun o’quv topshiriqlari. Epistatik
   

№	O’quvchilar o’zlashtirishi lozim bo’lgan materiallar yuzasidan o’quv topshiriqlari	Topshiriqni bajarish yuzasidan ko’rsatmalar
	Darslikdagi matnni diqqat bilan o’qib, quyidagi savollarga javob toping va topshiriqlarni bajaring	O’quvchilar guruhi bilan hamkorlikda ishlang
		O’quvchilar bilan o’tkaziladigan savol javobda faol ishtirok eting
1	Masala
	Oq va yashil rangli qovoqlarni chatishtirish Natijasida hosil bo’lgan f1 ga 12 ta oq 3 ta qizil 1ta yashil qovoq olindi.	O’quvchilar bilan o’tkaziladigan savol javobda faol ishtirok eting.
	1. Ota-ona va f 1 f2 duragaylarning genotipini aniqlang.	3-guruh 6 o’quvchidan iborat bo’lib, epistatik ta’sirga doir masala beriladi. Ushbu masalani yechishda o’quvchi bir alilgen (A-a)ning alil bo’lmagan ikinchi gen (B-b)ga nisbatan dominantlik qilish hodisasini sedan chiqarmaslik kerak.
	2. olingan natijaga noalil orasidagi o’zoro ta’sirni ko’rsating

VI Yangi mavzu yuzasidan o’quvchilar o’rtasida savol-javob, o’quv bahsi uyushtirish.

O’quvchilarni komandalar orasida 3-guruhni o’zoro almashilgan savol va tarqatma skonvorddan foydalanish o’quvchini ijodiy muhitini rivojlantirish, erkin fikrlash, bilim doirasini kengaytirish, mustaqil fikrlash, amaliy ko’nikmalarni shakllantirish olib keladi. Har – xil masalalar bir mashg’ulotda yechilganligi uchun solishtirish natijasida tahlillash imkoni yuzaga keladi.

VII Yangi mavzu yuzasidan o’quvchilar o’rtasida savol-javob, o’quv bahsi uyushtirish.

1. 
   Genlarni o’zaro ta’sir etishini tishintiring.
   
2. 
   Genlarni komplementar ta’siri nima?
   
3. 
   Genlarni ko’p tomonlama ta’sirini mohiyatini tushuntiring?
   
4. 
   Genlarning o’zaro ta’sirinig Mendel qonunlaridan nima bilan farq qiladi?
   

VIII Yangi mavzuni qayta ishlash va yakunlash.
O’quv jarayonini ijodiy va mahsuldor faoliyatiga aylanishida o’quvchi bilan o’quvchilarning o’zoro hamkorligi muhim ahamiyat kasb etadi. Ta’lim jarayonini individuallashtirish, ijodiylikka o’rgatish talab etadi. Biologiya darslarda bolalarda mustaqil tafakkurini shakllantirish ahamiyatga ega. Chunki genetik masalalarni yechish uchun bolada mantiqiy tafakkur shakllangan bo’lishi lozim.
IX. Uyga vazifa berish.
O’tilgan mavzuni mustahkamlash, yangi mavzuga oid skonvordlar muommoli, aqliy hujumli tarzida jumboqli, qiziqarli savollar tuzib kelish hamda kelgusi darsga puxta tayyorgarlik ko’rish. O’quvchi ertangi darsga yo’llanma berish.

“Genlarning o’zoro ta’siri” mavzusidagi hamkorlikda o’qitish texnologiyasining komandada o’qitish metodidan foydalanilgan.

TEXNOLOGIK BOSQICHLAR	O’QITUVCHINING FAOLIYATI	O’QUVCHINING FAOLIYATI
1-bosqich Tashkiliy qism 3-minut	O’quvchilarni dars maqsadi borishi bilan tanishtiradi	Dars mavzusi, maqsadi, borishi va unda bajariladigan topshiriqlarni anglaydi
II-bosqich O’tgan mavzu yuzasidan o’quvchilarning bilimlarini nazorat qilish va baholash 7-minut	O’tgan mavzu yuzasidan tuzilgan test topshiriqlari yordamida o’quvchilarni bilimini nazorat qiladi va baholaydi. O’quv dasturining didaktik maqsadi, bajariladigan o’quv topshiriqlari bilan tanishtiradi.	O’tgan mavzu yuzasidan tuzilgan test topshiriqlarini bajaradi
III-bosqich O’quvchilarni bilish faoliyatini tashkil etish 5-minut	O’quvchilarning komandada mustaqil ishni tashkil etadi. O’quv dasturidan o’rin olgan topshiriqlarni mustaqil o’zlashtirishni ta’minlaydi.	O’quv dasturining didaktiv maqsadi bajariladigan o’quv topshiriqlari yuzasidan ko’rsatmalarni anglaydi
IV – bosqich Yangi mavzuni o’rganish 20-minut	Topshiriq yakunida komandalar o’rtasida savol-javob, o’quv baxsi munozara o’tkazadi. Tegishli hollarda yordam uyushtiradi. O’rganilgan mavzu yuzasidan test topshiriqlari, savollar va didaktik jadvallar beradi.	O’quvchilar bilan hamkorlikda o’quv faoliyatini tashkil etadi. O’quv dasturdan o’rin olgan topshiriqlarni mustaqil o’zlashtiradi.
V-bosqich O’quvchilar bilimini nazorat qilish va baholash 5-minut	Komandalar faoliyatini tahlil qiladi.	Komandalar o’rtasida o’tkaziladigan savol-javob, o’quv bahsi, munozarada ishtirok etadi.
VI-bosqich Erishilgan natijani tahlil qilish va yakunlash 5-minut	O’quvchilarga mustaqil va ijodiy ish topshiriqlarini beradi.	Test topshiriqlari, savollar va didaktik jadvallarni bajaradi. Mustaqil va ijodiy ish topshiriqlarni belgilaydi.

Hamkorlikda o’qitish texnologiyasining komandada o’qitish metodidan foydalanilgan darsning o’ziga xos xususiyatlari.

O’QITUVCHINING FAOLIYATI	O’quvchining o’quv bilish faoliyati	Ko’zlangan natija
0-TAYYORGARLIK BOSQICHI
Dars mavzusi bo’yicha komandalarga o’quv topshiriqlari, o’quvchilarning bilimlarini nazorat qilish uchun test topshiriqlarini tuzadi		Mavzu mazmunini o’quvchilar tomonidan mustaqil o’zlashtirish, asosiy g’oyani ajratish, o’z fikrini bayon etish, ular o’rtasidagi o’zoro hamkorlikni vujudga keltirish
I-bosqich Tashkiliy qism O’quvchilarni dars mavzusi, maqsadi borishi bilan tanishtiradi	Dars mavzusi maqsadi, boorish va unda bajariladigan topshiriqni anglaydi	O’quvchilarni o’quv faoliyatini maqsadga muofiq tashkil etishga o’rgatish
II-bosqich O’tgan mavzu yuzasidan o’quvchilarning bilimlarini nazorat qilish va baholash. Test topshiriqlari yordamida o’quvchilarning bilimlarini nazorat qiladi vabaholaydi	O’tgan mavzu yuzasidan tuzilgan test topshiriqlarni bajaradi	O’quvchilarni o’z bilimidagi kamchiliklarga barham berish, o’z ustida mustaqil ishlashga o’qgatish
III-bosqich O’quvchilarni bilim faoliyatini tashkil etish O’quv dasturining didaktik maqsadi bajariladigan o’quv topshiriqlari bilan tanishtirish	O’quv topshiriqlarni didaktik maqsadi va uni bajarish yuzasidan ko’rsatmalarni anglaydi	O’quvchilarni muommoli vaziyatlarni tahlil qilish, ulardan chiqishning optimal yo’lini ishlab chiqishga o’rgatish
IV-bosqich Yangi mavzuni o’rganish O’quvchilarni komandada mustaqil ishlashni tashkil etadi. Topshiriq yakunida komandalar o’rtasida o’quv bahsi, munozara o’tkazadi.	O’quvchilar bilan hamkorlikda o’quv faoliyatini tashkil etadi. O’quv topshiriqlarni mustaqil bajaradi. Komanda o’rtasida o’tkaziladigan savol – javob, o’quv bahsi, munozarada faol ishtirok etadi	O’quvchilarni o’z fikrini bayon etish umumiy xulosaga kelish muloqotga kirish, O’zini intelektual imkoniyatlarini tahlilqilishga o’rgatish