Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети Геология-география факультети Умумий геология кафедраси

Шамол ҳақида умумий маълумотлар

• 115- расм. Қумтошда ҳосил бўлган тешик. www.inpath.ru

• Корразия (лотинча corrasio - тарашлаш) очилиб қолган тоғ жинслари ва минералларга механик ишлов бериш, силлиқлаш, тарашлаш бўлиб, бу учиб келаётган қум доналари ёрдамида юз беради. Қум доналари шамол ёрдамида учирилиб, турли баландликка кўтарилади. Пастроқда учаётган қум доналари йирикроқ ва кўпроқ бўлиб, асосан қоя тошларни «бомбардимон» қилиб, “бурғилаш” ишларини бажаради.
• Шамол учирган миллионлаб қум доналари тоғ жинсларининг юзасига урилиб, уни аста-секин тарашлайди, силлиқлайди, бурғилаб турли чуқурчалар ҳосил қилади ва нуратади (115-расм). Шамол биринчи навбатда юмшоқ жинсларни емиради. Шамолнинг бундай емирувчи иши учириб кетиш ва тарқатиш билан бирга содир бўлади.

Корразия нуқтали, тирновчи ва бурғиловчи бўлиши мумкин. Корразия туфайли тоғ жинсларида чуқурчалар, пастқамликлар, жўяклар, тирнаш излари вужудга келади. Уларнинг шакли ва ўлчами биринчи навбатда тоғ жинсларининг таркиби ва ётиш шароитларига боғлиқ. Шамол оқимининг пастки қаватида қум кўп бўлади. Шунинг учун ҳам биржинсли субстратнинг пастки қисмида четлари силлиқланган энг йирик каваклар вужудга келади. Турли мустаҳкамликка эга бўлган қатламли ётқизиқларда юмшоқроқ қатламлар фаол емирилади, уларнинг ўрнида жўякчалар ҳосил бўлади, қаттиқ қатламларда эса четлари силлиқланган ва думалоқланган карнизлар вужудга келади (116-расм).

116- расм. Неоген ётқизиқларида ҳосил бўлган карнизлар.

Таркиби доимий бўлмаган жинслар юзасида, масалан нотекис оҳакли қумтошларда юмшоқрок жойлари тарашланиб, емирилган материал учириб кетилади ва эол қозонлари ҳосил бўлади. Шундай қилиб, дефляция ва корразия ҳодисалари бирлашиб, табиатда тошлардан ҳар хил ғаройиб шакллар ясашади, кичик ғорчалар, тешиктошлар, устунлар, одамсимон ҳайвонларни эслатувчи, кўзиқоринга ўхшаш шакллар вужудга келади (117-расм).

• 117-расм. Карбонатли қумтошларда ҳосил бўлган шакллар. www.inpath.ru