Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети Геология-география факультети Умумий геология кафедраси

Шўрхокли (шўрланган) саҳролар

• 126 - расм. Уюни cолончакидаги тузли ётқизилар.

• Шўрхокли (шўрланган) саҳролар грунт сувларининг ётиш чуқурлиги катта бўлмаганда кузатилади. Тупроқдаги намлик капил­лярлар орқали ер юзасига сўрилиб, буғланиб кетади. Ерости сувла­рининг минерализациясини ташкил этувчи тузли бирикмалар ер юзасини оппоқ, юмшоқ, ғовакли пўстлоқ билан қоплаб олади. Шўрхокли саҳро АҚШдаги “Ўлимлар водийси” ва Марказий Қизилқумдаги Минбулоқ, Қорақота ботиқликларида, Каспий ва Орол денгизи оралиғида жойлашган Устюрт платосида кенг тарқалган. Марказий Қизилқумдаги Лавлакон шўрхоклари бир қанча шўр кўллардан иборат бўлиб, жазирама иссиқда фаол буғланиш натижасида туз қатлами ҳосил қилиб, қуриб қолади. Уларнинг тўйиниши ер ёриқларидан чиқаётган шўр ерости сувлари билан боғлиқ.
• Уюни шўрхоки (Salar de Uyuni) Боливиядаги дунёда энг йирик қуриб қолган шўр кўлдир. Эгаллаган майдони 10582 кв. км., денгиз сатҳидан 36-50 метр баландда жойлашган.
• Уюни шўрхокидаги тузнинг қалинлиги 2 дан 8 метргача боради. Ҳар йили бу жойдан 25 минг тонна туз қазиб олинади (126-расм).

Таянч тушунча ва иборалар

• Эол, дефляция, дефляцион саҳролар, корразия, эол рельефи, эол ётқизиқлари, эол саҳролари, адирли саҳролар, шўрхоклар, тақирлар, барханлар, дюналар, эол ряблари, ихота, лёсс ва лёссимон жинслар.

 

• Назорат саволлари

 

• Шамол деб нимага айтилади?
• Шамол қандай геологик иш бажаради?
• Дефляция, корразия, транспортировка, аккумуляция жараёнларига қисқача тавсиф (мисоллар билан) беринг.
• Барханлар дюналардан нимаси билан фарқ қилади?
• Эол ряблари нима?
• Лёссли жинслар қандай хусусиятларга эга?
• Ўрта Осиёдаги саҳро ётқизиқларини таърифлаб беринг.

• Адабиётлар рўйҳати
• 1. Якушова А.Ф., Хаин В.Е., Славин В.И. и др. Общая геология. М., изд. МГУ, 1988.
• 2. Қодиров М.Х., Шорахмедов Ш. Геологиядан амалий машғулотлар. Тошкент, Ўзбекистон, 1994.
• 3. Жулиев А.Х., Чиникулов Х. Умумий геология. ЎзМУ. 2005.
• 4. Чиникулов Х.Ч., Жулиев А.Х. Умумий геология, Тошкент, ИМР, 2011.
• 5. Understanding Earth., J. Grotzinger, T. H. Jordan, F. Press, R. Siever. 2007. (p.1-11)
• 6. Essentials of Geology - Frederick K. Lutgens, Edward J. Tarbuck. 2012.