Мирзо улуғбек номидаги

Америка Олий таълим тизимида ижтимоий гуманитар фанларни ўқитишнинг кенг қўлланилувчи амалиёти, методологияси
Америка олий таълим тизимида амалий нуқтайи назардан ҳам Ижтимоий фанлар ва СТЕМ жуда тез-тез бир-бирини тўлдиради. Масалан, тиббий тадқиқотчилар касалликнинг ифлосланган сув таъминоти натижасида келиб чиққанлигини аниқлаган бўлиши мумкин. Aммо жамиятда самарали ўзгаришларни амалга ошириш учун, ижтимоий олимлар ифлосланган сувга қайси тармоқлар ҳисса қўшганини, қайси жамоалар номутаносиб равишда касалликка чалинганлигини ва бу ҳолатнинг такрорланишига йўл қўймаслик учун қандай сиёсат олиб борилишини кўриб чиқадилар. Бироқ, айрим одамлар ижтимоий-иқтисодий тизимлар ҳақида оддий билимга ҳам эга емаслар. Баъзан, улар ҳатто ўзларининг манфаатларига қарши ишлайдиган молиявий сиёсатни қўллаб-қувватлайдилар. Масалан, кўпчилик солиқларни давлат хизматларини молиялашда ёрдам беришини тушунмасдан ёмон деб тахмин қилади. Демак, иқтисодий-ижтимоий билимлар жамиятдаги ҳар бир шахс учун зарурдир. Бу бизга самаралироқ иқтисодий сиёсат олиб боришимизга, маблағларимизни оқилона бошқаришга, тегишли сармояларни танлашга ва ҳаттоки ишбилармонлик дунёсида мустаҳкам ўринга ега бўлишга ёрдам беради, деб тушунилади.
Америкалик олимларнинг фикрига кўра, Ижтимоий фанлар ҳам билимли ва жамият тараққиётига дахлдор фуқаро бўлишнинг муҳимлигини очиб беради. Миллатнинг тарихий ва социологик ўсишини англаш, одамларга уларнинг эркинликлари, ҳуқуқлари ва улардаги ролини кўпроқ қадрлашга ёрдам беради. Талабалар давлатнинг турли даражалари қандай ишлашини ўрганишади ва ўзларининг миллий ва сиёсий ландшафтларини шакллантириш қобилиятлари билан танишадилар. Бундан ташқари, фалсафа каби мавзулар одоб-ахлоқ ҳақидаги ғояларни ўрганишга имкон беради ва, энг муҳими, танқидий фикрлашга чорлайди. Бу "ахлоқий қадриятлар" ни айтиб беришдан ташқари, талабаларни ўзларининг эътиқод тизимларини сўроқ қилишга ва ўзлари учун кучли этика қоидаларини яратишга чорлайди.
Шунингдек уларда "Тарихдан сабоқ олмаганлар буни такрорлашга маҳкумлар" деган машҳур сўзлар бор. Бунинг сабаби, тарих жамиятнинг ички ҳолатини очиб беради. Бу бизга ислоҳотга нима муҳтож, нимаси муваффақиятсиз ёки нимага эришиши мумкинлигини кўрсатади. Бу, ҳақиқатан ҳам, келажакни текширишга ва ҳозирги муаммолар тўғрисида тушунча беришга ёрдам беради. Масалан, саноат инқилобининг таъсирини ўрганиш орқали технологик янгиликларнинг ишчи кучига қандай таъсир қилишини билиб оламиз. Ижтимоий фанларни ўрганадиганлар тенглик ва хилма-хиллик жамиятининг муҳимлигини тушунишга мойил. Улар ўзларининг жамиятлари ва дунёдаги маданиятлар ҳақида билишади ва танийдилар. Бу бугунги кунда ўзаро боғлиқ халқаро ҳамжамиятларда айниқса муҳимдир.
Ҳам давлат, ҳам хусусий хусусий Aмерика олий таълимининг катта кучларидан бири бу унинг хилма-хиллиги. Коллежлар ва университетлар чекланган ресурсларни еҳтиёткорлик билан бошқаришлари ва уларнинг ижтимоий вазифаларини аниқ кўришлари керак. Шунингдек, улар ўзларининг таълим идеалларини қайта кўриб чиқишлари ва уларни изчил, мақсадга йўналтирилган ўқув дастурларига ўтказишлари керак. Кўпгина таълим муассасаларида гуманитар фанларни бир неча авлодлар учун магистратура курсида ўқиш кафолатланган либерал ёки умумий таълимнинг пасайиши, Карнеги ўқитишни такомиллаштириш жамғармаси томонидан "фалокат зонаси" деб аталган (Коллеж миссиялари) Ўқув дастури, Сан-Франсиско, 1977). Ноаниқ иқтисодиёт ва меҳнат бозори, тартибсиз ўқув режаси ва ўқитувчиларнинг коллежда ўқитиш мақсадларига бўлган ишончлари пасайган бир пайтда, кўплаб магистрантлар тор доирада биринчи иш топишга йўналтирилган мутахассисликларни танлайдилар. Улар аксарият фанлар ва касблар гуманитар фанлар билан кесишганидан бехабар кўринади.
Гуманистларнинг ўзлари кўпинча табиий фанлар ва ижтимоий фанлар, муҳандислик, бизнес ва бошқа соҳалардаги фанлар ва таълим ўртасидаги боғлиқликни еътиборсиз қолдирадилар. Баъзи ўқув муассасаларида гуманитар фанлар бўйича ўқув дастурлари шунчаки ихтисослашган бўлиб, шунчаки гуманитар фанлар бўйича магистратурада ўқишга тайёрланмоқда. Талабалар бир-бирига, бошқа фанларга ёки ўзларининг манфаатларига мутлақо алоқаси бўлмаган курслар билан тўқнашадилар. Гуманитар фанларнинг пасайиши либерал таълимнинг салбий жиҳати бо`либ қолмоқда.
Олий таълим тизимида ижтимоий гуманитар фанларни ўқитишда Aмерика тажрибасидан бугунги кунда миллий таълим тизимимизга кириб келган мустақил таълим “селф-студй” ва кредит-модул тизимлари талаба ва магистрларнинг билим олиш даражаларини замонавийлаштириш ва таълим самарадорлигини оширишга қаратилган бўлиб, бунда асосий урғу талабанинг мустақил изланиши, тадқиқотлар олиб бориши ва илмий назарияларни ёдлаб олиш эмас, балки уларнинг туб моҳиятини ўрганишдан иборат.