Mirsaid Aripov, Nurillo Otaxanov

3.4. Ma`lumotlarning tiplari

Dastur butun va haqiqiy sonli, belgili, matnli yoki mantiqiy tipdagi ma`lumotlarni qayta ishlashi mumkin.

Butun tip. Delphi tilida ettita tipdagi butun sonli ma`lumotlar bilan ishlash nazarda tutilgan. Bu sonlar 3.1-jadvalda keltirilgan.

Butun tipdagi sonlar. 2.1-jadval

tipi	diapazoni	o`lchami
Shortint	-128 ... 127	8 bit
Smallint	-32 768 ... 32 767	16 bit
Longint	-2 147 483 648... 2 147 483 647	32 bit
Int64	-2^63 ... 2^63 – 1	64 bit
Byte	0...255	8 bit, ishorasiz
Word	0...65 535	16 bit, ishorasiz
Longword	0 ... 4 294 967 295	32 bit, ishorasiz

Integer sonli ma`lumotlar Delpi tili uchun universal hisoblanadi va u longint tipiga ekvivalent.

Haqiqiy tip. Delphi tilida qayta ishlash mumkin bo’lgan oltita haqiqiy tipdagi ma`lumotlar mavjud (3.2-jadval). Bu sonlar bir-biridan qiymatlar diapazoni, ishonchli raqamlar soni va komp’yuter xotirasidan egallaydigan xajmi bilan farqlanadi.

Haqiqiy tiplar. Jadval1.2.

tip	diapazoni	Ishonchli raqamlari	bayt
Real48	2.9  10^-39... 1.7  10^38	11-12	06
Single	1.5  10^-45 ... 3.4  10^38	7-8	04
Double	5.0  10-^324 ... 1.7  10^308	15-16	08
Extended	3.6  10^-4951 ... 1.1  10^4932	19-20	10
Comp	2^-631 ... 2^63-1	19-20	08
Currency	-922 337 203 685 477.5808 ... 922 337 203 685 477.5807	19-20	08

Real tipi haqiqiy sohlar uchun universal hisoblanadi.

Belgili tip. Delphi tilida ikkita belgili tip mavjud: Ansichar va Widechar:

• 
  Ansichar tipi — bu ANSI kodidagi belgilar bo`lib, ularga 0 dan 255 gacha bo`lgan sonlar mos keladi;
  
• 
  Widechar tipi — Unicode kodidagi belgilar bo`lib, ularga 0 dan 65 535 gacha bo`lgan sonlar mos keladi.
  
• 
  Belgili tiplar uchun Ansichar ga ekvivalent bo`lgan Char tipi universal sanaladi.
  

Satrli tip. Delphi tilida uchta satrli tip (Shortstring, Longstring, WideString) nazarda tutilgan:

• 
  Shortstring tipi uzunligi 0 dan 255 gacha bo`lgan va komp’yuter xotirasidan statistik tarzda joy oladigan satr;
  
• 
  Longstring tipi uzunligi bo`sh xotira xajmi bilan cheklanadigan va xotirada dinamik tarzda joylashadigan satrdan iborat;
  
• 
  WideString tipi uzunligi bo`sh xotira xajmi bilan cheklanadigan va xotirada dinamik joylashadigan satr ko`rinishida bo`ladi. WideString tipidagi satrning har bir belgisi Unicode-belgisidan iborat.
  

Delphi tilida satrli tiplarni belgilash uchun asosan String tipidan foydalaniladi. U Shortstring tipiga ekvivalent.

Mantiqiy tip. Mantiqiy True (rost) yoki False (yolg’on) qiymatlaridan birini qabul qiladigan tip. Delphi tilida mantiqiy kattaliklar Boolean tipiga mansub bo`ladi.

3.5. O`zgaruvchilar

O`zgaruvchi – bu komp’yuter xotirasining nomlangan bir qismi bo`lib, unda dastur yordamida qayta ishlanishi talab qilingan ma`lumotlar saqlanadi. Dastur o`zgaruvchilar, ya’ni xotira yacheykalarida saqlanayot-gan ma`lumotlar ustida amallar bajaradi.

O`zgaruvchilar lotin xarflari, raqamlar hamda “_” belgisidan iborat belgilar ketma-ketlik yordamida nomlanadi. Nom lotin xarfidan boshlanishi shart. Masalan, o`zgaruvchilarning nomi sifatida

Alfa, x, y1, a_0

yozuvlardan foydalanish mumkin. O`zgaruvchilar nomini belgilashda bo`sh joy belgisini qo`llash mumkin emas. Nomlarni yozishda katta va kichik xarflarning farqi yo`q. SUMMA, Summa va summa nomlari bitta o`zgaruvchi sifatida qabul qilinadi.

O`zgaruvchining vazifasi va nomi odatiy bo`lishi maqsadga muvofiq. Masalan, ko`rinishidagi kvadrat tenglama koyeffitsient va ildizlarini mos ravishda a, b, c, x1 va x2 deb nomlagan ma`qul.

Har bir o`zgaruvchining nomi va tipi dastur boshida e`lon qilinishi shart. Bu amal umumiy ko`rinishda quyidagicha yoziladi:

Nom : tip;

Bu yerda Nom – o`zgaruvchining nomi, tip – shu o`zgaruvchi qabul qiladigan ma`lumotlar tipi. Masalan:

a : Real; b : Real; i : Integer;

Keltirilgan misolda ikkita real va bitta integer tipidagi o`zgaruvchilar e`lon qilingan. Bitta tipga mansub bir nechta o`zgaruvchilarni bitta ko`rsatma orqali ham e`lon qilish mumkin, masalan:

a,b,s : Real; x1,x2 : Integer;

3.6. Konstanta (o`zgarmas) lar

Delphi da ikki turdagi konstantalar mavjud: oddiy va nomlangan. Oddiy konstanta deganda butun yoki haqiqiy son, belgilar ketma-ketligi, alohida belgi yoki mantiqiy qiymat tushuniladi. Butun konstantalar dastur matnida hayotdagi kabi yoziladi:

123 0 -234

Haqiqiy konstantalarning butun va kasr qismini ajratib ko`rsatish uchun odatdagi "vergul’" o`rniga "nuqta" belgisi qo`llanadi:

0.0 23.45 -524.03 -0.124

Haqiqiy konstantalarni suzuvchi vergullar orqali ham yozish mumkin. Bunda sonning algebraik ko`rinishi, ya`ni 10 da kichik bo`lgan mantissa hamda tartiblari ko`paytmasidan foydalaniladi. Masalan:

Son	Algebraik ko`rinish	Suzuvchi vergulli ko`rinish
1 000 000	110^6	1 .0000000000E06
-123.452	-1,2345210^2	-1 .2345200000E02
0,0056712	5,671210^-3	5,6712000000E-03

Matnli va belgili konstantalar apostroflar orasida ko`rsatiladi:

'Delphi dasturlash tili' 'Delphi 7' '2.4' 'D'

Bu yerdagi '2.4' konstantasi 2.4 sonini emas, balki shu sonni ifodalovchi belgilar ketma-ketligini anglatadi.

Nomlangan konstanta ham o`zgaruvchilar kabi oldindan e`lon qilinishi lozim. Bu ish umumiy ko`rinishda quyidagicha amalga oshiriladi:

konstanta  qiymat;

Bu yerda konstanta — konstantaning nomi, qiymat – esa qiymati. Nomlangan konstantalar dasturda const bo`limida e`lon qilinadi. Masalan:

Const Title  'Yugurish tezligi'; pi  3.1415926;

Nomlangan konstanta e`lon qilinganidan so`ng, bu konstanta o`rniga uning nomidan foydalanish mumkin.