«Mintakaviy iktisodiyot va buxgalteriya xisobi» kafedrasi «Yashil iqtisodiyot» fanidan

Download 1,2 Mb. bet 6/62 Sana 29.04.2022 Hajmi 1,2 Mb. #594424

Bog'liq
Яшил ИқтисодиётУМК

Bu sahifa navigatsiya:

• OIchov imkoniyati Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish korsatkichlari
• Iqtisodiy osish va tarkib
• Samaradorlik va ayriboshlash
• Inflyatsiya va iste’mol tovarlari
• Mehnat bozori
• Ijtimoiy-demografik
• IHTT mamlakatlarida “yasbil o‘sish”ning ayrim ko‘rsatkichlari dinamikasi 7 *

Guruh/Sinf	Ko'rsatkich	Ko'rsatkich turi
O'Ichov imkoniyati
Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish ko'rsatkichlari
	Iqtisodiy o'sish va tarkib: - YalM o'sishi va tarkibi	M	S
	- sof yalpi daromad	M	S/M
	Samaradorlik va ayriboshlash: - mehnat samaradorligi	M	s
	- ko'pomilli samaradorlik	M	M
Iqtisodiy o'sish,	- ayriboshlashda ishchi kuchi	M	M
samaradorlik va	ulushi	M	s
raqobatbardoshlik	- xalqaro savdo ahamiyati (tashqi
ko'rsatkichlari	savdo aylanmasining YalMga nisbati) Inflyatsiya va iste’mol tovarlari	M	s
	narxi: iste’mol tovarlari indeksi oziq-ovqat, neft, minerallar, ruda va metal narxlari	M	s
	Mehnat bozori: - ishchi kuchining iqtisodiyotdagi	M	s
	ishtiroki	M	s
Mehnat bozori,	- ishsizlik darajasi Ijtimoiy-demografik	M	s
	ko'rsatkich lar:	M	S/M
ta lim va daromad ko'rsatkichlari	- aholi o'sishi, tarkibi va zichligi	M	S/M
	umr davomiyligi va sog’lom hayot yillari daromadlar tengligi: Jini koeffisienti	M	s
	- ta’lim yutuqlari: ta’lim darajasi va qamrovi

Iqtisodiyotning ekologik va resurs samaradorligi ko'rsatkichlari tarkibiga iqtisodiyot, jumladan ishlab chiqarish va iste’molda sarflanayotgan energiya, tabiiy resurslar va ekotizim xizmatlarining tabiat kapitaliga bog'iiq samaradorlik ko‘rsatkichlari kiradi (3.4.2-rasm).Ushbu ko'rsatkichlar kam uglerod talab, resurs tejovchi iqtisodiyotga o‘tishning ustuvor xarakteristikasini ifodaiaydi. Jumladan, ishlab chiqarilgan va iste’mol qilingan tovar va xizmatlar ulushiga to‘g‘ri keJuvchi CO2 emissiyasi kam ugierodlilik darajasini tavsiflasa, mazkur ko'rsatkichga to‘g‘ri keluvchi resurslar biriigi tejamkorlik darajasini tavsiflaydi (2.3.2- jadval).

2. 
   rasm. Iqtisodiyotning ekologik va resurs samaradorligi ko‘rsatkichlari tizimi⁷⁵
   

Tabiiy aktivlar bazasini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar barqaror rivojlanishning sifat, miqdor va qimmatlilik tamoyillariga asoslanadi. Miqdor tamoyili iqtisodiy o‘sishning avvalgisiga nisbatan yuqoriligini ta’minlasa. iqtisodiy o'sishning aholi turmush darajasiga ta’siri sifat tamoyilini kafolatlaydi. Qimmatlilik tamoyili esa iqtisodiy o‘sish tabiiy aktivlar bazasini kelajak avlod uchun kamaytirmasligi va istiqboldagi rivojlanish risklarini keltirib chiqarmasligini ta’minlashi zarur. Ular jumlasiga baliq zaxiralari (baliq zaxiralari va ist’emol darajasi nisbati), o‘rmon resurslari (o‘rmon maydonlari va hajmi, qayta tiklangan yoki yo'qotilgan o‘rmonlar, qo‘riqxona yerlari), minerallar va energiyaresurslari (minerallaming aniqlangan zaxiraiari, foydaianilayotgan minerallar hajmi va qiymati), yer va tuproq resurslari (yer turlari, o'zgarishlari, qishioq xo‘jaligi yerlarining tuproq erroziyasiga uchrashi), suv resurslari (toza va yetarli darajadagi suv bilan ta’minlanganlik darajasi) bioxilma-xillik (bioxilma-xillikning saqlanishi va turlari xilma-xilligini ta’minlash) ko‘rsatkichlaridan iborat.
3.4.2-jadval
IHTT mamlakatlarida “yasbil o‘sish”ning ayrim ko‘rsatkichlari dinamikasi⁷*

	2000	2005	2010	2015	2016	2017	2018	2019
Real YalM, 2000=100%	100,0	111,9	118,6	130,8	133,2	136,8	139,9	142,3
Jon boshiga YalM roiqdori, ming doit.	34,4	37,1	37,9	40.5	41,0	41,8	42,5	43,0
Kutilayotgan umr davotniyligi, yil	77,1	78,3	79,3	80,0	80,1	80,2	80,3	80,4
CCh einissiyasi, 2000-100	100,0	102,4	98,6	93,3	92,8	92,5	93,0
Elektroenergiya ishlab chiqarishda tiklanadigan energiyaning ulushi, %	15,8	15,5	17,9	23,1	24,0	25,3	26,0
Atrof muhit texnologiyalarining j ami texnologiyaiardagi ulushi. %	6,7	7,8	12,2	10,2	9,6

Aholi turmush sifatining ekologik jihatlarini tavsitlovchi ko'rsatkichlar insonlar hayoti va farovonligiga atrof muhit sharoitlari va ekologik risklaming ta’sirini tavsiflaydi, ya’ni tabiatning nomoddiy resurslariga bog‘liqligini ifodalaydi. Mazkur ko'rsatkichlar orqali daromadlar ortishi bilan uinumiy farovonlikni oshishi yoki kamayishini aniqlash mumkin. Ushbu guruhdagi ko'rsatkichlarga quyidagilarkiradi:

• 
  insonga atrof muhit ifloslanishi va ekologik risklar (tabiiy ofatlar, texnologik va kimyoviy risklar)ning ta’siri, ular oqibatida sog’liq va turmush sifatining o'zgarishi, mehnat unumdorligi va inson kapitali rivojlanishiga ta’sir etuvchi sog'liqni saqlash tizimi xarajatlari ko‘rsatkichlari;
  
• 
  ekologik xizmatlar bilan ta’minlanganlik darajasi (toza suv, suv- oqovajarnoat transport! vah.k.), jumladan, aholining barcha qatlamlarining ta’minianganligi.
  

Ushbu ko'rsatkichlar bilan bir qatorda aholi turmush darajasining boshqa Iqtisodiy imkoniyatlar va aksta’sir ko’rsatkichlari “yashil o‘sish”ga o‘tish vabuyo'nalishda vujudga kelishi mumkin bo'lgan to'siqlami bartaraf etish vositalari (soiiqlar, subsidiyalar) samaradorligi va “yashil o'sish” bilan bog‘liq iqtisodiy imkoniyatlami ifodalovchi ko'rsatkichlar tizimini qamrab oladi. Ular quyidagi guruhlarga bo'linadi:
texnologiyalar va innovatsiyalar - “yashil o'sish” samaradorligini oshirish varivojlanishini ta’minlash omillari;

• 
  ekologik tovar va xizmatlami ishlab chiqarish - iqtisodiyotni ekoiogiyalashtirish orqali uning yangi imkoniyatlarini ochish;
  
• 
  investitsiyalar va moliyalashtirish - “yashil o'sish” va atrof muhit muhofazasi maqsadlariga texnologiya va bilimlami keng qo‘llashni moliyalashtirish;
  
• 
  ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar uchun “yashil iqtisodiyof’ga o‘tish belgisi hisoblangan narxlar, soiiqlar va subsidiyalar;
  
• 
  ta’lim, kasbiy tayyorgariik va ko'nikmalarni rivojlantirish.
  

“Yashil iqtisodiyot” va “yashil o‘sish” modelining IHTT tomonidan ishlab chiqilgan ko'rsatkichlari ishlab chiqarish, iste’mol va ayriboshlash jarayonlaridagi munosabatlar tizimi asosida ishlab chiqilgani bois bugungi kunda “yashil iqtisodiyof’ni uch o'lchamda (iqtisodiyot, tabiat va jamiyat) baholash imkonini bermoqda. ilmiy-tadqiqotlar va mamlakatlar xususiyatlarini e’tiborga olib o'tkazilayotgan “dala” tajribalari natijasida mazkur ko'rsatkichlar yanada umumiylashtirilmoqda. Boshqa reyting tizimlaridan t'arqli o'laroq ushbu yondashuv biron-bir umumiashtiruvchi indeksni hisoblashni nazarda tutmaydi.
IHTT tomonidan qo'llanilayotgan ko'rsatkichlar mamlakatni iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik jihatdan rivojlanishini baholash va taqqoslash imkonini beradi. Ushbu ko'rsatkichlar tizimini hisoblashda “yashil o'sish”, buxgalteriya hisobi va davlat siyosati tamoyillari birgalikda qo‘llaniladi, ya’ni ko'rsatkichlar analitik jihatdan ishonchlilik. o'lchashlilik va dolzarblilik jihatidan tanlab olingan. IHTTning “yashil o'sish” ko'rsatkichlari farovonlik va barqarorlikni keng qamrovda tavsiflovchi ko'rsatkichlar hisoblanadi. IHTTga a’zo mamlakatlar qatoridagi “yashil o'sish” strategiyasini amalga oshirish jarayonida tashabbuskor mamlakatlar (Chexiya Daniya, Germaniya, Koreya Respublikasi, Meksika, Niderlandiya, Slovakiya va Sloveniya) yashil iqtisodiy o'sish va barqarorlik monitoringini olib borishda mazkur ko'rsatkichlardan foydalanishadi. Rivojlangan, rivojlanayotgan va bozor iqtisodiyoti shakllanayotgan mamlakatlarning ayrimlari IHTT “yashil o'sish” ko'rsatkichlarining amaliy qo'llanilishini ta’minlash maqsadida Statistik hisobotlami ushbu ko'rsatkichlarga asoslanib tuzishmoqda.
Rivojlangan, rivojlanayotgan va bozor iqtisodiyoti shakllanayotgan mamlakatlar uchun IHTT “yashil o'sish” ko'rsatkichlarining muhim afzalligi ulaming moslashuvchan ekanligidir. Ushbu holat o'z aksini yuqoridagi hisobotlarda topmoqda, ya’ni mamlakatlar ko‘rsatkichlar tizimining bosh to'rt yo'nalishi bo'yicha mamlakatning iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik xususiyati, holati, yuritilayotgan siyosatidan kelib chiqib ko'rsatkichlar me'yorini aniqlashadi. Jumladan, Lotin Amerikasi va Karib havzasi mamlakatlari asosiy e’tibomi (ya’ni “yashil o‘sish” ko rsatkichlaiidan) milliy siyosatning ustuvor yo'nalishlarini aniqlashda atrof rnuhitga bog'liq yashash standartlari va imkoniyatlariga bog'liq ko'rsatkichlarga qaratsa, Yel, Kavkaz va Markaziy Osiyo mintaqasi mamlakatlari uzoq muddatli strategiyalami ishlab chiqishda tabiiy aktivlardan samarali foydalanish ko'rsatkichlariga ko'pioq e’tibor qaratishni afzal ko'rishmoqda⁷⁷.

3. 
   GGGI va Dual Citizen xalqaro agentliklarining reyting usuli
   

.lahon amaliyoti koTsatishicha. murakkab jarayonlar va ob’ektlami qiyosiy baholashda aksariyat mamlakatlar ko'pincha reyting usulidan foydalanishadi. “yashil o‘sish”ni reyting asosida baholashning ommalashgan usullari GGGI va Dual Citizen xalqaro agentliklari tomonidan qo'ilaniladi.
GGGI Koreya Respublikasining Seul shahrida joylashgan bo'lib, maqsadi iqtisodiy o‘sish va ekologik barqarorlik o‘rtasidagi muvozanatni ifodalovchi “yashil o'sish”ga ko'maklashish hisoblanadi. GGGI milliy iqtisodiyotning “yashil o‘sish”ini ta’minlashi mumkin bo'lgan energetika, suv ta’minoti. yerdan foydalanish va yashil shaharlar kabi ustuvor sohalarida ish olib boradi.
GGGI tomonidan ishlab chiqilgan yashil iqtisodiyotni baholash ko‘rsatkichlari tizirni “yashil iqtisodiyof’ga o'tish imkoniyatlarini baholash va barqaror “yashil o‘sish”ni ta’minlash darajasini tavsiflovchi ko'rsatkichlarga asoslanadi ⁸. Ushbu ko'rsatkichlar mamlakatning “yashil iqtisodiyotga” o'tish, davlat dasturida ko'zda tutilgan bosqichlarga qarab tashxislash, rejalashtirish, baholash va monitoring kabi kategoriyalarga bo'linadi.
Tashxislashga oid ko'rsatkichlar mamlakatning umumiy holatini baholash va mavjud muammolami aniqlashga xizraat qiladi. Rejalashtirish ko'rsatkichlari “muammo—»daviat—»chora-tadbirlar” yondashuviga
” asoslanadi. Ushbu ko‘rsatkichlar tashxislash ko'rsatkichlari yordamida aniqlangan barqaror iqtisodiy o'sish muammolari va ularni hal etishga qaratilgan chora-tadbirlar o'rtasidagi sabab-oqibat bog’liqliklarini aniqlashga xizmat qiladi. Rejaiashtirish ko'rsatkichlari asosida muqobii “yashil o‘sish” ssenariylari ishlab chiqiladi. Baholash va monitoring ko'rsatkichlari esa “yashil o‘sish” dasturini amalga oshirish jarayonini nazorat qilish va erishilgan natijalami baholash imkonini beradi.
GGGI Yashil o'sish indeksi (GGI) quyidagi yo'nalishlar bo'yicha 36 ta ko'rsatkichlar asosida hisobianadi (3.5.1-rasm):

• 
  resurslardan samarali va oqilona foydalanish;
  
• 
  tabiiy kapitalni muhofaza qilish;
  
• 
  yashil iqtisodiyot imkoniyatlari;
  
• 
  ijtimoiy integratsiya.
  

Download 1,2 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: