«Mintakaviy iktisodiyot va buxgalteriya xisobi» kafedrasi «Yashil iqtisodiyot» fanidan

8.2.2-rasm. AQShda birlamchi energiya iste’moli tarkibining o‘zgarishi, %²²²

Neft; 0,5
2009-2019 yillarda AQShda birlamchi energiya iste’moli tarkibida jiddiy siljishlar yuz berdi. Jumladan, jami energiya iste’moli tarkibida ko’mir energiyasi 22,5 %dan 12,0 %ga qisqarib, tiklanadigan energiya iste’moli l,5%dan 6,2%ga qadar oshdi (8.2.2-rasm). 2019 yilda AQShda elektroenergiya ishlab chiqarishda tiklanadigan energiya manbalari ulushi 2 %ni, shamol energiyasi - 16,9%, quyosh energiyasi ulushi sa 2,5%ni tashkii etdi (8.2.3-rasm). rasm. AQShda
elektroenergiya ishlab
chiqarishning energiya manbalari
tarkibi, % (2019 y.)^{191 192}
AQShda 2019 yilda elektroenergiya ishlab chiqarish quwatlari tarkibida inuqobil energiya asosida ishlaydigan elektrostansiyalar ulushi 21,6%ni tashkii etgani holda ko'mirda ishlaydigan quvvatlar ulushi 23,0%dan 21,6%ga qadar qisqargan. Mutaxassislar fikricha, AQShda “yashil energetika” ulushi har yili o'rtacha l,0%ga o'sib borib, 2022 yilgacha marnlakatda o'matilgan quwatlaming 'A qismi “Yashil energetika” hissasigato‘g‘ri kelishi mumkin¹⁹³.
Yuqorida qayd etilganidaek AQShda “yashil iqtisodiyof’ga o'tish borasida yagona milliy dastur mavjud emas. Marnlakatda “yashil energetika”ni rivojlantirishning maqsadli ko'rsatkichlari aksariyat hollarda shlatiar darajasida ishlab chiqiladi va amaliyotga tatbiq etiladi. Misol uchun, elektroenergiya ishlab chiqarishda tiklanadigan energiya manbalari ulushini Massachusets shtatida 2030 yilga qadar 40,0%ga, 2090 yilgacha esa 90,0%ga yetkazish, shamoldan energiya olish quvvatlarini 2027 yilgacha 1,6 GVt, 2035 yilga qadar esa yana qo'shimcha 1,6 GVt ga yetkazish rejasi mavjud (8.2.1-jadval).

1. 
   jadval
   

AQShning ayrim shtatlarida elektroenergiya ishlab chiqarishda muqobil energiya ulushini oshirishning maqsadli koTsatkichlari¹²⁵

Tiklanadigan energiya, %		Tiklanadigan energiya turlari
Milliyreja yo‘q 2019 yil- 18.2		Milliy rejayo’q
Arizona	2025 yil - 15	Ayova	Elektroenergiya	Kommunal xo‘jalikni boshqaruvchi kompaniyalar - 105 MVt
Kalifomiya	2020 yil - 33	Massachusets	Shamol (dengiz)	2027 yil - 1,6 GVt 2035 yilgacha qo'shimcha 1,6 GVt
	2030 yil - 60		Shamol (jami)	2020 yil - 2.000 MVt
Massachusets	2030 yil - 40		Quyosh	2020 yil - 1600 MVt
	2090 yil- 100	Texas	Elektroenergiya	5880 MVt
Nyu-York	2030 yil- 70	Nyu-York	Energiya saqlash	2025 yil-1,5 GVt 2030 yil - 3 GVt

AQSh Mehnat statist ikasi byurosi ma' lumotlariga ko‘ra atrof muhit muhofazasi, tabiatni qo‘riqlash va tiklanadigan energiya manbalarini o‘zlashtirish sohalarida band bo'lganiar jami iqtisodiyotda band bo‘lganlar sonining l,0%ini tashki! etadi. “Yashil iqtisodiyot” sohalarida band bo'igan aksariyat kasb égalaii mamlakatdagi o'rtacha yillik ish haqiga nisbatan yuqori maosh olishadi. Masalan, 2018 yilda atmosfera va kosmos sohasida faoliyat olib borayotgan olimlaming yillik ish haqi miqdori oTtacha ish haqiga nisbatan 2,4 martaga yuqori bo'lgan (8.2.4-rasm).

^a

3. 
   rasm. AQShda “yashil iqtisodiyot” tarmoqlarida band bo‘lgan
   kasb egalari va ish haqi miqdori, 2018 y¹⁹⁴.
   

AQSh Mehnat statistikasi byurosi prognozlariga muvofiq 2016-2026 yillarda quyosh stansiyalari mutaxassislariga bo’lgan talab 105,0%ga, shamol trubinalariga xizmat ko‘rsatuvchi mutaxassislarga bo‘lgan talab esa 96,0%ga o‘sishi kutilmoqda¹⁹⁵.
AQSh hukumati "‘yashil iqtisodiyof’ga o‘tishda “yashil iqtisodiyot” mahsulotlari uchun bozorlami shakllantirish, qulay investitsiya muhitini yaratish, ilg‘or “yashil texnologiyalar”ni ainaliyotga joriy etishni qo'llab- quwatlash va “yashil” tashabbusni mahalliy darajada rag'batlantirishga ustuvorlik bermoqda.

3. 
   Yevropa Ittifoqida “yashil o‘sish”ni ta’minlash strategiyasining
   ustuvor yo‘nalishlari
   

“Yashil iqtisodiyot”ga o‘tish masalalari Yelning aksariyat strategik rivojlanish hujjatlarida o‘z ifodasini topgan. Tahlillarko‘rsatishicha, “yashil iqtisodiyot” Yelda barqaror rivojlanishni ta’minlashda asosiy tushuncha yoki ustuvor yo‘nalish sifatida qo'llanilmaydi. Shunga qaramasdan “yashil
iqtisodiyot” barqaror rivojlanishni ta’minlashning ustuvor yo‘nalishlarini integratsiyalash usullaridan bin sifatida qaraladi. Bandlik va rivojlanish, iqlim 0‘zgarishtariga qarshi kurashish choralari shular jumlasidandir. Jumladan, Yelda “energetika ittifoqi va iqlim” yo'nalishida Yevropani xavfsiz, ekologik sof va hanima uchun foydalanish imkoni mavjud energiya bilan ta’minlash vazifasi qo‘yiladi. Uning asosida “iqlim o‘zgarishlariga qarshi kurash sharoitida energiyadan oqilona foydalanish bir vaqtning o‘zida rivojlanish, yangi ish joylarini yaratish va Yevropa kelajagi uchun investitsiyalami rag‘batlantirish” omili ekanligi to‘g‘risidagi g'oya yotadi. “Ish o'rinlari, iqtisodiy o‘sish va invesiitsiyalar” deb noinlangan ustuvor yo'nalish doirasida esa yopiq siklli iqtisodiyot “yevropa korxonalari va iste’molchilariga resurslardan nisbatan oqilona foydalaniladigan iqtisodiyotga o'tishga yordam” sifatida talqin etiladi¹⁹⁶. Yopiq siklli iqtisodiyot xom ashyo, mahsulotlar va chiqindilardan maksimal foyda olish uchun qayta ishlash, takror foydalanishni kengaytirish yo‘li bilan mahsulotlaming hayotiylik siklini qisqartirishni ko‘zda tutadigan iqtisodiyotdir.
Yelda “yashil iqtisodiyot”ga o‘tish jarayoni uch darajali boshqaruv tuzilmasiga ega: umumyevropa, milliy va mintaqaviy. Umumyevropa darajasida “yashil iqtisodiyot” siyosati sohasidagi farqlar yo'qotiladi, “yashil texnologiyalar”ni ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish amalga oshiriladi. Milliy darajada ustuvorlik fundamental tadqiqotlar va kadrlar tayyorlashga qaratiladi. Mintaqa darajasida esa ekoinnovatsiyalami ommalashtirish siyosati amaliyotga tatbiq etiladi.
Yelda “yashil iqtisodiyot”ga o'tish jarayonini tahlil etishda quyidagi dasturlar muhim ahamiyatga ega:

• 
  “Yevropa 2020” rivojlanish strategiyasi¹⁹⁷;
  
• 
  “Yevropa yashil bitimi” dasturi¹⁹⁸.
  

“Yevropa 2020” strategiyasini “yashil o‘sish”ni ta’minlashga qaratilgan ilk davlat dasturi, deb hisoblash mumkin. Dastur resurslardan minimal darajada foydalanishga asoslangan iqtisodiy rivojlanishga o‘tishni belgilab beradi. Ushbu strategiyasining maqsadi Yelda barqaror rivojlanish va inklyuziv o‘sish (Inclusive growth) uchun shart-sharoitlar yaratishdan iborat. “Inklyuziv o'sish”, deganda Yelning har bir a’zosi va har bir fuqarosining “iqtisodiy ahvoli, yoshi, jinsi, jismoniy holati yoki diniy
e’tiqodidan qat’iy nazar” barqaror rivojlanishda qatnashishi zarurligi tush uni ladi. Jahon banki ta’rifiga ko‘ra “inklyuziv o'sish - bu uzoq muddatli davrda barqaror rivojlanishga har bir mamlakat iqtisodiyotining barcha sektorlari va mehnat resurslarining katta qismini jalb etgan holda erishishdir”¹⁹⁹.
“Yevropa - 2020” strategiyasi "yashii iqtisodiyot”ni shakllantirish maqsadida barqaror ijtimoiy-iqtisodiy o’sishni ta’minlash, iqtisodiyotda tarkibiy o‘zgarishlami, raqobatbardoshlik va mehnat unumdorligini amalga oshirishga qaratilgan. Ushbu strategiyaga muvofiq 2020 yilga qadar ITTKI xarajatlari miqdorini yalpi ichki mahsulotga nisbatan 3%ga yetkazish, atmosferaga chiqarilayotgan gazlar miqdorini 1990 yil darajasiga nisbatan 80%ga qadar qisqartirish, qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanish darajasini jami energiya iste’molida 20%ga qadar oshirish vazifasi qo‘yilgan (8.3.1-jadval).