"mineral o’G’itlar texnologiyasi"

Gramm – atom va gramm – molekula.

Kimyoviy element atomlarining massasining o’lchash uchun maxsus birlik – uglerod birligi (u.b) qabul qilingan. Uglerod birligi qilib, massasi 12 ga teng bo’lgan uglerod atomining 1/12 massa qismi qabul qilingan.

1 u.b. = 1,66 · 10^-24 g; 1 g = 6,02 · 10²³ u.b.

Ayni atomning uglerod birligida ifodalangan massasi atom – massa deyiladi. Elementning atom massasiga son jihatdan teng qilib grammlar hisobida olingan miqdori gramm– atom deyiladi.

Eslatma: Ba’zi adabiyotlarda moddaning miqdori quyidagicha ifodalanmoqda: element atom massasi uglerod atom massasining 1/12 qismiga nisbati elementning nisbiy atom massasi deyiladi. Elementning atom massasi A_r (r - «relative» so’zining birinchi harfi bo’lib, «nisbiy» degan ma’noni bildiradi) bilan belgilanadi. Uglerod atomining massasi 2,0 · 10^-23 g, kislorod atomining massasi 2,66 · 10^-23 g keladi. Elementning atom massasini ifodalash uchun mahsus atom massa birligi (a.m.b) qabul qilingan. 1 a.m.b. uglerod atomi massasining 1/12 qismiga, ya’ni 1,66 · 10^-24 g teng. element atomlarining massasini 1 a.m.b. bilan taqqoslab, sonlar topiladi, ularni nisbiy atom massalar deyiladi. Masalan, kislorod uchun

2,66 · 10^-23 /0,166 · 10^-23 = 16

Nisbiy atom massa, atom massa birligida (a.m.b) ifodalangan massadan farq qilish kerak.

m_a (S) = 12 a.m.b. A_r(C) = 1
m_a (S) = 32 a.m.b. A_r(S) = 32

Ayni modda massasi uglerod atomi massasining 1/12 qismiga nisbati shu moddaning nisbiy molekulyar massasi deyiladi. Masalan,

m_m (N₂O) = 18 a.m.b. M_r = (N₂O) = 18

Moddaning miqdori (v) shu moddaning struktura zarrachalari (atomlari, molekulalari yoki boshqa zarrachalari) soni bilan aniqlanadi. Modda miqdori mollar (mol) bilan ifodalanadi. «Mol» so’zi lotincha «moles» so’zidan olingan. Har qanday moddaning 1 molida 6,02 · 10²³ ta zarracha bo’ladi. Amalda modda miqdorini mollar bilan ifodalash o’rniga modda massasini gramm bilan hisoblanadi. SHuning uchun moddaning molyar massasi degan kattalikdan foydalaniladi. Moddaning molyar massasi M – shu modda massasining modda miqdoriga bo’lgan nisbatiga teng. molyar massa – gramm taqsim mol (g/mol) bilan ifodalanadi; masalan,
M = m/ v

bu erda, m – gramm hisobidagi massa; v – mollar hisobidagi madda miqdori; masalan,

M (N₂O) = 18 g / 1 mol = 18 g/mol

Eslatma: molyar massa har bir modda uchun doimiy kattalikdir.

Moddaning molekulyar massasiga son jihatdan teng qilib olingan grammlar miqdori g/ mol deyiladi.

Atom massa bilan g/atom, molekulyar massa bilan g/mol orasida quyidagicha bog’lanish mavjud:
g/atom = m/A

bu erda, m – gramm bilan ifodalangan massa; A – atom massa.

g/mol = m/M

bu erda, m – gramm bilan ifodalangan massa; M – molekulyar massa.

1 – misol. 2 g kalsiy necha g/atom bo’ladi?

Echish. A_Sa = 40 u.b. , m_Sa = 2 g/atom

Sa = m_Sa / A_Sa = 2/40 = 0,05

2 – misol. 0,1 g / atom magniy necha gramm bo’ladi?

Echish. A_Mg = 24 u.b. g/atom M_Mg = m_Mg/A_Mg bo’lgani uchun m_Mg = g/ atom M_Mg· A_Mg = 0,1 · 24 = 2,4

3 – misol. 0,25 g/atom oltingurgut 8 grammga teng. Oltingurgutning atom massasini toping.

Echish. g/atom S = 0,25; m_S = 8 g; g/atom S = m_S / A_S bo’lgani uchun, A_S = m_S/g/atom S = 8 / 0,25 = 32 a.m.b.