"mineral o’G’itlar texnologiyasi"

С₁
С₃
С₂

So’ngra S₁>C₃>C₄ bo’lgan hol uchun S₁ dan S₃ ayriladi va chiqqan natija diagonal bo’ylab o’ng tomonning pastiga yoziladi, keyin S₃ dan S₂ ayriladi va ayirma diagonal bo’ylab o’ng tomonning yuqorisiga yoziladi.

С₁ С_{3 ----}С₂
С₃


С₂ С_1---- С₃

Tasvirda eritma massaviy miqdorlarini (n₁ va m) nisbati S₃ - S₂ bilan S₁ - S₃ nisbati kabi bo’ladi, tasvirga asosan:

n/m = C₃ – C₂ / C₁ – C₃

4 – misol. 36% li va 28% li osh tuzi eritmasidan 30% li eritma tayyorlash uchun ularni qanday nisbatlarda aralashtirish kerak.

Echish. Aralashtirish qoidasiga asosan diagonal tasvir usuli bilan hisoblaymiz:

n/m = C₃ – C₂ / C₁ – C₃ formulaga asosan quydagicha bo’ladi.

36 2 (30 - 28 = 2)
30

28 6 (36 - 30 = 6)
Demak, 30 % li eritma tayyorlash uchun 36 % li eritmaning ikki massa qismini 28 % li eritmaning 6 massa qismi bilan aralashtirishi kerak.


Eruvchanlik

Har qanday modda ma’lum bir erituvchida yaxshi eriydi. Moddaning bu erish hususiyatiga eruvchanlik deyiladi. Eruvchanlik miqdoriy jihatdan Ayni haroratda 100 g erituvchida eng ko’p erishi mumkin bo’lgan moddaning grammlar soni bilan ifodalanadi. Bunga eruvchanlik koeffisienti deyiladi.

Eruvchanlik erituvchining va eruvchi moddaning tabiatiga bog’liq bo’ladi. Masalan, osh tuzi suvda yaxshi eriydi, benzolda esa erimaydi.
Moddaning eruvchanligi quyidagi usullar bilan ifodalanadi:

• 
  foiz eruvchanlik – to’yingan eritmadagi moddaning miqdori eritma yoki erituvchining miqdoriga nisbatan olingan foiz konsentrasiyasi bilan ifodalanadi;
  
• 
  molyar eruvchanlik – to’yingan moddaning molyar konsentrasiyasi bilan ifodalanadi;
  
• 
  miqdoriy eruvchanlik – 1 l eritmadagi moddaning miqdori bilan ifodalanadi.
  

Eruvchanlik haroratga bog’liq bo’ladi. Ko’pchilik qattiq moddalarning eruvchanligi haroratning ko’tarilishi bilan oshadi. Ayrim hollarda esa haroratning ortishi bilan eruvchanlik kamayib borishi ham mumkin. Bu esa moddaning erish issiqligiga bog’liq bo’ladi. Agar erishda issiqlik yutilsa, haroratning ko’tarilishi bilan eruvchanlik ortib boradi, aksincha bo’lsa, eruvchanlik kamayadi.
Bundan tashqari gazlarning eruvchanligi harorat va bosimga bog’liq bo’lib, haroratning ko’tarilishi bilan eruvchanlik kamayib boradi, bosimning ortishi bilan esa eruvchanlik ortib boradi.

1 – misol. Mis kuporosining 20 ^oS haroratda to’yingan eritmasini hosil qilish uchun 50 g suv va 10,05 g SiSO₄ · 5N₂O sarf bo’ldi. Ayni haroratdagi mis kuporosining foiz eruvchanligini hisoblang.

Echish. Foiz eruvchanlikni foiz konsentrasiyadan farq qilishi uchun S¹% bilan belgilab, foiz konsentrasiyani topish formulasidan foydalanib hisoblaymiz, %:

S¹_m = m · 100 / m + m₁ = 10,05 · 100 / 50 + 10,05 = 16,7