Milliy universiteti ijtimoiy fanlar fakulteti «falsafa tarixi va mantiq» kafedrasi


GERMAN  GELMGOLS  (1821  -  1894)



Download 1,2 Mb.
Pdf ko'rish
bet11/41
Sana17.01.2022
Hajmi1,2 Mb.
#383523
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   41
Bog'liq
falsafa tarixi eng yangi davr garb falsafasi

GERMAN  GELMGOLS  (1821  -  1894). 

Neokantchilik  harakatining  vujudga  kelishida 

alohida о‘rin tutgan buyuk olmon fiziologi va fizigi German Gelmgols bо‘ldi.  

Biroq  Gelmgolsning  falsafaga  qiziqishi  katta  edi.  Tabiatshunos  olim  sifatida 

shuG‘ullangan  muammolari  uning  e’tiborini  bilish  nazariyasiga  qaratdi.  Bu  hissiyotning 

fiziologik  sohasidagi  tajribaviy  tadqiqotlar,  geometrik  aksiomalarning  tabiati  masalasi  va 

neyevklid geometriya fizikaning asoslari masalasi edi. Kantning tanqidiy falsafasini u fiziologik 

talqin qildi. 

Ana  shu  tadqiqotlarda  Gelmgols  bizning  tushunchalarimizning  obyektlarga  qanchalik 

mos tushishi masalasiga e’tiborini qaratdi. Lekin Gelmgolsning qarashlarida qarama-qarshiliklar 

mavjud edi. U, bir tomondan, fikrning «aprior qonuni»ni tan oladi va, ikkinchi tomondan, makon 

va  zamonning  «transsendent  realligi»ni  tan  oladi.  Bizning  hissiyotimiz  mazmuni  tashqi 

predmetlarning  ta’siriga  bog‘liq,  boshqa  tomondan,  bu  ta’sir  faqat  «belgilar»  yoki 

«simvollar»dir.  Bir  vaqtning  о‘zida  u  ham  agnostitsizmni,  ham  materializmni  rivojlantirdi. 

Agnostik sifatida u hissiyotni tashqi hodisalarning belgisi sifatida qaraydi va shu orqali nafaqat 

о‘xshashlikni,  balki  narsalar  bilan  bir  xilligini  ham  inkor  qiladi.  Va  shu  yerning  о‘zida 

materialist  sifatida  u  tushunchalar  tashqi  predmetlarning  bizning  nerv  sistemamizga  ta’siri 

natijasida vujudga keladi, deydi. 

Shunday  qilib,  Gelmgols  g‘oyani  borliqdan,  ongni  tabiatdan  ajratib  qо‘yadi.  g‘oya  va  u 

aks  ettirayotgan  obyekt  ikki  har  xil  dunyoga  tegishli,  deydi.  Kantga  о‘xshab  «hodisalar»  bilan 

«narsa о‘zida»ni bir biridan ajratib qо‘yadi. 

Ana  shu  qarashni  Gelmgols  1878  yilda  о‘zining  «Idrok  faktlari»  nomli  mashxur 

ma’ruzasida  asoslaydi.  Gelmgols  ta’kidlashicha,  bizning  hissiyotimiz  tashqi  ta’sirning 

xususiyatlari  haqida  xabar  beradi.  Hissiyot  esa  belgi  hisoblanadi,  lekin  tasvir  emas.  Tasvirdan 

ma’lum  ma’noda  predmet  bilan  о‘xshashlik  talab  qilinadi.  Belgidan  esa  predmet  bilan  bunday 

о‘xshashlik  talab  qilinmaydi.  Shunday  qilib,  Gelmgols  predmet  bilan  uni  his  qiluvchi  subyekt 

tasavvurining  о‘xshashligi  haqida  gnoseologik  masalani  о‘rtaga  tashladi.  Va  bu  masalani  u 

salbiy  hal  qiladi.  Uning  bunday  qarashining  mohiyati  shundaki,  har  bir  predmetning  о‘zgarishi 

hissiyotda ham о‘zgarishga olib keladi. 

Shunday  qilib,  Gelmgols  Kantning  tanqidiy  falsafasini  ayrim  tomonlarini  rivojlantirdi. 

Bilish  nazariyasida  esa  tadqiqot,  tajriba  о‘tkazish  masalasida  va  matematik  aksiomalarning 

tabiati haqidagi masalalar bо‘yicha о‘zining mustaqil qarashlariga ega edi. 




Download 1,2 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   41




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish