Milliy hisoblar tizimi – iqtisodiy statistikaning asosiy uslubiy, asosi va markaziy bo’limi

a) joriy operasiyalar hisobi; b) kapital harajatlar hisobi; v) moliyaviy hisob.

Tashqi iqtisodiy aloqalarning joriy operasiyalari hisobi mazkur davlat bilan boshqa davlatlarning, govarlar va xizmatlar sotish va sotib olish bilan bog’liq bo’lgan daromadlar harakatani aks ettiradi. Bu yerda hisob kitoblar tez, to’lov muddatani o’zgartarmay, chet el valyutasini to’lovga aralashtirmagan holda va kredit shaklini qo’llamay amalga oshiradi. Shuningdek, tovar bilan ta’minlanmagan xollarda mablag’lar o’tkazilmaydi. Bunga foizlar, devidentlar va boshqa investisiyalardan daromadlar, pensiya, ish haqi, alimentlar va boshqa shunga uxshash operasiyalar ham ta’luqli.

Mazkur hisobning o’ziga xos xususiyati, tashqi iqtisodiy aloqalarning boshqa hisoblari kabi, 6u yerda resurslar va foydalanish " tashqi dunyo ", ya’ni boshqa davlatlar nuqtai-nazaridan qaragan holda ko’rsatiladi.

Resurslar qismida esa boshqa davlatlar (norezidentlar) ning tovarlar va xizmatlarning importadan olgan daromadlari, chet eldagi rezident - uy xo’jaliklarining tovarlar va xizmatlar sotab olishdan, norezident ishchilarining ish haqi, ishlao chiqarishga va import soliqlardan, ^'ususiy mulkdan daromadlar, tadbirkorlikdan daromadlari, transfertlardan joriy daromadlar, bu hisobning balanslovchi bandi bo’lgan "tashqi dunyo" bilan joriy aperasiyalar qoldig’i natijalarini ifodalovchi barcha operasiyalar aks ettariladi.

Foydalanish qismida mazkur davlatga boshqa davlatlardan tovarlar va xizmatlarni eksport qilish daromadlarini, mazkur davlataing iqtisodiy hududidagi uy xo’jaligi - norezidentlarni tovarlar va xizmatlar sotib olish daromadlarni, norezidentlar tomonidan yollagan rezident ishchilarning mehnat haqi, boshqa davlatlardagi rezident xo’jalik birliklarining mulk daromadlari, joriy transfertlar va gadbirkorlik daromadlari aks etadi.

Kapital harajatlar hisobi asosiy va oborot fondlarga, nomoddiy aktivlarga taalluqli tashqi iqtisodiy operasiyalarni aks ettiradi.

Hisobning resurslar qismiga :

• 
  "Tashqi dunyo"ga berilgan kapital transfertlar
  
• 
  Kapital harajatlar hisobining balanslovchi pozitsiyasi (qismi) - sof kreditlar (+)
  va sof (-) qarzlar kiritiladi.
  

Foydalansh qismida quyidagilar ko’rsatilgan :

• 
  "Tashqi dunyo" bilan joriy operasiyalar qoldig’i;
  
• 
  Yerlar va nomoddiy aktivlarni sotib olish;
  
• 
  "Tashqi dunyo" dan olingan kapital transfertlar.
  

Moliyaviy hisob mazkur davlataing tashqi iqtisodiy partnyorlariga nisbatan moliyaviy aktiv va passivlvri o’zgarishini aks ettiradi.

Shunday qilib, milliy hisoblar tazimi takror ishlab chiqarish jarayoninning hamma bosqichlarini ketma-ket aks eggaruvchi hamma hisoblarni qamrab oladi. Bu tizim har xil analitik jadvallar bilan to’ldirilishi, kengroq masshtabdagi tarmoqlar doirasida qo’shimcha hisoblar tuzish hisobiga ko’proq ko’rsatgichlar qo’shib kengaytirilishi mumkin. Shu ma’noda uning amaliy tahlil qilishdagi imkoniyatlari cheklanmagandir. Shu narsa zarurki, tazim uzluksiz bo’lmogi, ya’ni u korxonadan xalq xo’jaligi darajasigacha tadbiq qilinganda, statistikadan berkitaladigan "oq dog’lar" (mudofaa, davlat havfsizligi) bo’lmasligi kerak, chunki ular tazimning butunligini buzib yuborilishi mumkin.