Миллий бойлик статистикаси

11. МИЛЛИЙ БОЙЛИК СТАТИСТИКАСИ

1. Миллий бойлик: моҳияти, таркиби ва баҳолаш масалалари

Миллий бойлик – макроиқтисодий статистиканинг таянч кўрсаткич-ларидан биридир. Унинг ҳажми (солиштирма баҳоларда) – мамлакатнинг иқтисодий-ижтимоий салоҳиятини ифодлайди, жон бошига тўғри келадиган миқдори еса – мамлакатнинг иқтисодий ривожланиш даражасига баҳо беради.

Жаҳоннинг турли мамлакатларида иқтисодчилар миллий (халқ) бойлигини ҳажмини ҳисоблаш ва мамлакатлараро солиштириш масалалари билан шуғулланганлар. Иқтисодиёт ва статистика тарихдан маълумки, миллий бойликнинг ҳажмини биринчи бор Англияда (1664 йилда) У.Петти ҳисоблаган. Бу кўрсаткич Францияда 1789 йилда, АҚШ да 1805 йилда ва Россияда еса 1864 йилда ҳисобланган.
Миллий бойликнинг таркибий қисмларини белгилаш, уларни ягона концепциялар асосида қийматини, структурасини, динамикасини ҳамда фойдаланиш даражасини ҳисоблаш ва иқтисодий статистик таҳлил қилиш мақсадида БМТ статистика комиссияси ҳузурида ва Жаҳон банки паноҳида Дж.Диксон (АҚШ) ва К.Хамилтон (Канада) бошчилигида ишчи гуруҳи тузилди. Бу гуруҳ 1997 йилда 92 мамлакат бўйича (1994 йил маълумотлари асосида) ва 2000 йилда 10 мамлакат бўйича (1997 йил маълумотлари асосида) миллий бойликнинг елементлари бўйича қийматини, структурасини ва жон бошига тўғри келадиган даражаси ҳамда индексини ҳисоблашди(12,1 жадвалга қаранг). Жаҳон Банки Миллий бойлик ҳажмини ва структурасини ҳисоблаш услубиятини янада такомиллаштириш ишларини давом еттирди. Чунончи 2000 йилнинг августидаги “Даромадлар ва бойликларни тадқиқотлари халқаро ассоциацияси” нинг умумий 26- конференциясида турли мамлакатларни ривожланиши тўғрисидаги йиғма ҳисоблашларнинг натижалари ҳақида маърузалар тингланди ва муҳокама қилинди. Шу маърузалар орасида К.Хамилтоннинг чиқиши кўпчиликни еътиборини ўзига қаратди. Унда жаҳоннинг 110 мамлакатида миллий бойликни 1997 йилдаги жон бошига тўғри келадиган даражаси ва уни ўсиши суръатлари ҳисобланган. К.Хамилтон ҳисоб-китобларида Шарқий Европа мамлакатлари (ш.ж. Россия) бўйича ҳам маълумотлар келтирилган.
(12.1-жадвалга қаранг).
К.Хамилтоннинг ҳисоб-китобларига қараганда кўпгина мамлакатларда (жон бошига тўғри келадиган ЯИМ даражаси ўртача жаҳон даражасидан паст бўлганларида) умумий капитал ҳажмини ўсиши суръати аҳоли сонини ўсиши суръатидан паст. Бу ҳол шу мамлакатларда аҳоли фаровонлигини пасайиши жараёни юз бераётганинини кўрсатада.
Ҳисоб-китоблар ва уларнинг натижаларини таҳлил қилиниши натижасида маълум бўлган “бойлар бойимоқда, камбағаллар қашшоқлашмоқда” ибораси тасдиқланди.