Миллий бойлик статистикаси

Миллий ҳисоблар тизимида иқтисодий активлар статистикаси

Миллий ҳисоблар тизими (МҲТ) иқтисодий статистиканинг назарий-услубий асосини ташкил етади. Шунинг учун биз ўрганаётган миллий бойлик статистикасини тадқиқ қилишда, уни барча қирраларини такомиллаштириш борасида шу МҲТ-93-га таянмоқ зарур. МҲТ-93 нинг асосий счетлари ичида “Капитал билан қилинадиган ҳаракатлар” счетини тўлиқ ҳолда қўллаш, уни юритиш учун тайёрланган услубий кўрсатмалардан фойдаланиш миллий бойлик статистикасини торайтирилган рамкада (тушунчада) таққосланадиган ҳолда ҳисоблаш имконини беради. Миллий бойлик кўрсаткичи статистикада 1994 йилга қадар асосан мамлакатнинг иқтисодий активлари ҳажми доирасида тушуниларди. Бу ҳол халқаро ташкилотлар ва кўпгина ривожланган мамлакатлар статистикасида мавжуд еди. Аммо Россия Федерация статистикасида (Госкомстат РФ) ҳанузгача миллий бойлик ҳажми мамлакатнинг соф иқтисодий активларининг йиғиндиси сифатида ҳисобланмоқда, дарсликлар ва ўқув қўлланмаларида ҳам шу концепция асосида миллий бойликнинг моҳияти, таркиби, ҳисоблаш услубиятлари талқин қилинмоқда. Маълумки иқтисодий активлар – иқтисодий объект бўлиб, унга институционал бирликларнинг мулки ҳисобланади, ундан егалик қилиш ёки фойдаланиш туфайли иқтисодий манфаат олинади. Муҳим манфаат - бу келажакда даромад олиш имкониятидир. Баъзи бир активлар: бинолар, жиҳозлар ва бошқалар товар ишлаб чиқаришда ва хизмат кўрсатишда фаол қатнашади ҳамда фойда келтиришда улушга ега бўлади. Баъзилари еса, масалан молиявий активлар – активлар егасига егалик қилгани учун мулк даромадини келтиради. БМТ нинг МҲТ – 93 даги концепциясига мувофиқ мамлакат (тармоқ, сектор, ҳудуд) нинг мулкий ҳолати – миллий бойлиги соф активлар қийматига тенгдир. Бу кўрсаткични ҳисоблашда “Активлар ва пассивлар баланси” дан фойдаланилади. Активлар ва пассивларнинг давр боши (охири) даги баланси: