Миллий бойлик статистикаси Миллий бойлик: моҳияти, таркиби ва баҳолаш муаммолари

Активлар ва пассивларнинг давр боши (охири) даги баланси:

Активлар (талаблар).	Пассивлар (мажбуриятлар).
1.Номолиявий активлар	3.Молиявий мажбуриятлар
2.Молиявий активлар	4.Ўзига тегишли капиталнинг соф қиймати (n1+n2-n3)

БМТ нинг МҲТ-93 даги концепциясига биноан миллий иқтисодиёт ва унинг секторлари бўйича мулкий ҳолатни – бойликнинг ҳажмини ҳисоблаш мумкин. Активлар ва пассивлар балансининг йил боши ва охиридаги кўрсаткичларини солиштириши натижасида, соф активлар – миллий бойликнинг ҳажмини ўзгариши (мутлақ ва нисбий) ни аниқлаш имконини беради. Иқтисодий статистикада соф активлар – миллий бойликни ҳажмини ҳисоблашда молиявий активлар (талаблар) ва молиявий пассивлар (мажбуриятлар) фақат ташқи мамлакатларга нисбатан олинади, чунки ички талаблар ва мажбуриятлар мамлакат миқёсида бир-бири билан қопланиб кетади.

Мамлакатнинг соф активлари – миллий бойлиги – мамлакатнинг мулкий ҳолати кўрсаткичи захира кўрсаткичлари туркумига киради. У маҳсулот, ялпи ички маҳсулот, ялпи миллий даромади кўрсаткичлари (булар “оқим” кўрсаткичлари) дан фарқ қилади. Захира кўпайиши (камайиши) ҳажмини ва унга таъсир этган омилларни қуйидаги формула ёрдамида ҳисоблаш мумкин:

А₁=А₀+_иқ+_бс+_р

бу ерда: А₀, А₁ –йил боши ва охиридаги активларнинг қиймати; D_иқ - иқтисодий ҳаракатлар (ишлаб чиқариш, сотиш –сотиб олиш, инъом этиш) натижасида активлар қийматининг ўзгариши;D_бс- активлар қийматини иқтисодий ҳаракатларга боғлиқ бўлмаган бошқа фаолиятлар туфайли ўзгариши (фойдали қазилмаларнинг очилиши, табиий офатлар ва бошқалар натижасида);D_Р – активларнинг номинал қийматини инфляция (дефляция) натижасида ўзгариши.

Барча сабабларга кўра активлар қийматини ўзгариши (амалдаги баҳоларда): D_А = А₁-А₀; агар активларнинг физик ҳажмини ўзгаришини, яъни динамикасини ўрганмоқчи бўлсак, унда баҳо (нарх) факторини таъсирини эътиборсиз қолдирамиз. Бунда активлар динамикаси, индекси I_А=А₁^Р0 : А₀; бунда А₁^Р0 =q₁p₀, солиштирма нархларда баҳоланган активларнинг йил охиридаги қиймати.
Иқтисодий активларнинг ҳажми динамикаси ва бошқа жиҳатларини тўлароқ ўрганиш учун статистика амалиётида биринчи навбатда улар таснифланади, яъни классификация қилинади. Таснифлашда турли-туман активларни у ёки бу муҳим белгиси – хусусияти, хоссасига биноан олдиндан белгиланган гуруҳларга ажратилади. Бу гуруҳлар БМТ нинг статистика комиссияси томонидан барча мамлакатлар учун стандарт ҳолида тавсия этилади.