Микрозарраларнинг

хусусиятлари ҳам намоён бўлиши лозим.
Демак, де-Бройль ги-
потезисасига кўра, ёруғлик тўлқинлари квант хусиятга эга экан, 
у ҳолда модда квантлари (электрон, протон, нейтрон)лар ҳам 
тўлқин хусусиятга эга бўлиши лозим.
 Де­Бройль фикрига кўра,
 
нафақат ёруғлик
, 
балки табиатдаги барча моддий заррача­
лар, ва ҳатто чанг заррачалари ҳам бир вақтнинг
 
ўзида ҳам 
зарра, ҳам тўлқин хусусиятга эгадир.
 
Ушбу хусусият табиат
-

---

11
даги барча материяга тегишли бўлган универсал хусусият
-
дир.
 
У ҳолда бу хусусият макроскопик жисмларда нима учун 
кузатилмайди? Масалан, 1 м/c тезлик билан ҳаракатланаётган 
массаси 1г лик зарранинг де-Бройль тўлқин узунлиги λ ≈
 
10
-28
м, 
лекин, бундай даврийликка эга бўлган структура (кристалл пан-
жара) табиатда умуман учрамайди. Шу сабабли ҳам макроскопик 
зарралар дифракцияси тажрибаларда кузатилмаган[7,8,12,14,15].
1922 йили “Белл телефон” фирмаси ходими Ж.Девиссон ва 
унинг хизматдоши Кансем фирма буюртмасига биноан элек-
тронлар оқимининг металл сиртидан қайтишини ўрганаётиб, бу 
жараёнда қандайдир аномал ҳодисанинг гувоҳи бўлганлар.1925 
йили, яъни де-Бройль ишларидан кейин, М.Борн шогирди Эль-
зассер ушбу аномал ҳодиса электрон тўлқинлари деган ҳулоса-
га келиб, бу ҳақда қисқа мақола эълон қилади. Лекин, Ж.Девис-
сон ушбу мақолани ўқиган бўлса ҳам у бунга унчалик эътибор 
бермаган. Кейинчалик, Ж.Девиссон 1926 йили ўз графикларини 
Гёттингенда М.Борн ва Ж.Франкка ҳамда Оксфордда Д.Хар-
трига кўрсатади ва улар ушбу тўлқинлар де-Бройль тўлқинлари 
эканига ишонч ҳосил қилсалар ҳам, лекин улар бунга Ж.Девис-
сонни ишонтира олмайдилар. Ҳўш, электроннинг тўлқин ху-
сусиятини қандай тушунмоқ керак? “Де-Бройль тўлқини” ўзи 
нима? Ушбу саволларга ҳали жавоб йўқ эди. 1925 йилда де-Бро-
йль “материя тўлқинлари” деган сирли тушунчани киритади ва у 
орқали материя тўлқинларини ифодалай бошлайди. 1926 йилда 
немис физиги Э.Шредингер ушбу тўлқинлар учун дифференци-
ал тенглама таклиф қилади, бу тенглама кейинчалик квант ме-
ханикасида Шреденгер тенгламаси номи билан машҳур бўлади. 
Ушбу тенглама ечилиб тўлқин фукцияси: ψ(x, y, z, t) топилади. 
Ниҳоят, 1927 йилда Ж.Девиссон ва А.Жермер ҳамда П.Тарта-
ковский ва П.Томсонлар бир-бирларига боғлиқ бўлмаган ҳолда 
электронлар дифракциясини кузатдилар. Дифракцион манзарада 
олиб борилган ўлчашлар, тўлқинлар физик маъносини очиб бер-
маган бўлса-да, де-Бройль фомуласини ва электроннинг тўлқин 
хусусиятга эгалигини тасдиқладилар (1-расм)[7,8,11-13]. 

---

12
Электронлар
1- расм. 
Электронларнинг металл фольгада дифракцияси.
Табиатда ёруғлик тўлқинлари ва материя зарраларидан 
ташқари,