Микрои=тисодий статистиканинг объекти, услуби ва вазифалари

2-masala. Quyidagi jadvalda keltirilgan “Temir yo‘l transportida alohida yuklarni tashish o‘rtacha uzoqligi” shartli statistik ma’lumotlar asosida, tashish o‘rtacha uzoqligi ko‘rsatkichlari dinmikasi o‘rganib chiqilsin. Ushbu ko‘rsatkichlar o‘zgarishi qaysi omillar ta’siriga bog‘liqligi va qaysi yuk turi tashish o‘rtacha uzoqligi eng katta qiymatga egaligi tahlil qilinsin hamda ularga oid xulosa va takliflar bildirilsin.

Yil	Barcha yuklar bo‘yicha, km.	Undan, alohida yuklarni tashish o‘rtacha uzoqligi, km.
		Tosh ko‘mir	Neft maxsu-lotlari	Qora metal-lar	O‘rmon yuklari	Non yuk-lari	Metall rudalari	Mineral qurulish material-lari	Kimiyoviy va mineral o‘g‘itlar
2009	1196	1282	1258	2254	1201	1283	1018	558	1574
2010	1195	1381	1301	2028	1167	1402	992	589	1551
2011	1231	1451	1320	1989	1217	1441	874	611	1506
2012	1266	1584	1319	1906	1270	1429	899	598	1582
2013	1300	1612	1342	1931	1308	1558	944	621	1557
2014	1332	1789	2082	1889	1347	1384	940	64	1613

3-masala. Quyidagi jadvalda keltirilgan “Temir yo‘lda alohida yuklar bo‘yicha tashish o‘rtacha uzoqligi va tashish hajmi ” shartli statistika ma’lumotlar asosida umumiy jo‘natmada alohida turdagi yuklar ulushi aniqlansin va jadval shaklida ifodalansin, yuklar ulushining va, barcha yuklar bo‘yicha o‘rtacha tashish uzoqligi ko‘rsatkichlari o‘zgarishi o‘rganib chiqilsin. Ushbu ko‘rsatkichlar o‘zgarishi qaysi omillar ta’siriga bog‘liqligi tahlil qilinsin hamda ularga oid xulosa va takliflar bildirilsin.

Yuklar	Tashildi, mln.tonna			O‘rtacha uzoqlik, km.
	2012 y.	2013 y.	2014 y.	2012 y.	2013 y.	2014 y.
Jami yuklar.	834,8	1160,8	1220,9	1123	1300	1332
shundan: 1. Tosh ko‘mir	211,	260,9	273,5	1187	1612	1789
2. Neft maxsulotlari	137,0	205,7	209,1	1246	1342	2082
3. Qora metallar	44,0	67,6	71,1	1936	1931	1889
4. Non yuklari	16,8	25,4	21,1	1383	1558	1384
5. Mineral o‘g‘itlar	50,1	38,1	41,5	1143	1557	1613

4-masala. Quyidagi jadvalda keltirilgan “Yo‘nalish turlari bo‘yicha yuk tashishni guruhlash” shartli statistika ma’lumotlar asosida temir yo‘llar yo‘nalish turlari bo‘yicha bajargan yuk aylanmasining ulushi tahlil qilinsin. Yo‘nalish turlari bo‘yicha temir yo‘ldan foydalanish ishi mahalliy yo‘nalish, yuk olib ketish, yuk keltirish va tranzit yuk tashishlar asosida tavsiflansin hamda unga doir xulosa va takliflar bildirilsin.

Temir yo‘llar nomi	Yo‘nalish turlari bo‘yicha bajarilgan t-km yuk aylanmasi ulushi, %.
	Mahalliy yo‘nalish	To‘g‘ri yo‘nalish	undan
			yuk keltirish	yuk olib ketish	tranzit
1. O‘zbekiston	20,0	80,0	20,0	40,0	20,0
2. Oktyabr	18,0	82,0	22,0	40,0	20,0
3. Moskva	11,0	89,0	21,8	15,0	52,2
4. Sverdlovsk	18,0	82,0	24,9	22,8	34,3
5. G‘arbiy sibir	3,0	97,0	14,0	7,1	75,9

5-masala. Quyidagi jadvalda keltirilgan “Temir yo‘lda yo‘nalishlar bo‘yicha yuk tashish hajmi va o‘rtacha uzoqligi” shartli statistika ma’lumotlar asosida yo‘nalish turlari bo‘yicha tashilgan yuklar, tarif yukaylanmasi, bir tonna yuk tashish o‘rtacha masofasi ko‘rsatkichlari o‘zgarishi, ulushi, o‘rtacha tashish uzoqligi o‘zgarishi qaysi omillar ta’siriga bog‘liqligi tahlil qilinsin hamda xulosa va takliflar bildirilsin.

Yo‘nalishlar	Tashilgan yuklar, mln. tonna	Tarif yuk aylanmasi, mln.tkm.	1 tonna yukni tashish o‘rtacha masofasi, km.
Mahalliy yo‘nalish.	85	23 205	273
Yuk chiqishi.	55	32 780	596
Yuk kirishi.	70	27 230	389
Tranzit.	50	22 650	453
Jami, temir yo‘l bo‘yicha	260	105 865	407,2

6-masala. Quyidagi jadvalda keltirilgan “A-B uchastkasida yuklarni tashish o‘rtacha zichligi va yuk turlari bo‘yicha taqsimoti” shartli statistika ma’lumotlar asosida uchastkada yuklarni tashish o‘rtacha zichligi va yuk turlari bo‘yicha taqsimoti, yuk tashish zichligi ko‘rsatkichi qaysi omillar ta’siriga bog‘liqligi tahlil qilinsin hamda xulosa va takliflar bildirilsin.

Harakat yo‘nalishi	Barcha yuklarni tashish o‘rtacha zichligi, tonna *km/ km	Yuk turlari bo‘yicha tashish o‘rtacha zichligi, tonna *km/ km
		Tosh ko‘mir	Neft maxsulotlari	Qora metallar	O‘rmon yuklari	Mineral qurulish materiallari	Mashina, uskunalar	Mineral o‘g‘itlar	Boshqa yuklar
A bekatiga	31,8	0,4	6,2	5,4	0,3	3,5	3,8	2,7	9,5
B bekatiga	73,8	46,2	0,6	4,5	11,2	2,6	1,8	1,5	5,4
Ikkala yo‘nalishda	105,6	46,6	6,8	9,8	11,5	6,1	5,6	4,2	14,9
Notekislik koeffitsienti	0,43	0,01	0,10	0,83	0,03	0,74	0,47	0,55	0,57

3.8. Nazorat savollari:
1. Tashish statistikasining ahamiyatini tavsiflab bering.
2. Temir yo‘l transportining vazifasi nimadan iborat ?
3. Temir yo‘l transportining xususiyatlari nimadan iborat ?
4. Yuk tashish statistikasining ma’lumotlari qaerda va nima maqsadda qo‘llaniladi ?
5. Yuk tashish qaysi hujjatlar bilan rasmiylashtiriladi?
6. Yuk tashishni hisobga oluvchi dastlabki hujjatlarni izohlang.
7. Yuk xatini uning mazmuni va zaruratini tavsiflab bering.
8. Yo‘l qaydnomasi va uning bo‘lagini mazmuni va ahamiyatini tavsiflab bering.
9. Yuklarning umumiy tarif-statistik nomenklatura(YuUTSN)-sining mazmuni va zaruratini izohlab bering.
10. Yuklarni ortish va tushurishni hisobga olish momenti(payti) qanday belgilanadi hamda bunda qaysi hujjatlar dastlabki manb’a bo‘lib xizmat qiladi?
11. Yuk tashish statistikasida qaysi turkumlash turlari qo‘llaniladi, ular mazmuni, zarurati nimalardan iborat?
12. Yuk tashish statistikasida qo‘llaniladigan turkumlash turlari qaysi maqsadlarda va qaerda ishlatiladi?
13. Yuk tashish statistikasining hajm(miqdor) ko‘rsatkichlarini va ulardan foydalanish doirasini izohlab bering.
14. Yuk tashish statistikasining sifat ko‘rsatkichlarini va ulardan foydalanish doirasini izohlab bering.


3.9. Testlar

1. Temir yo‘l statistikasining kuzatuv obyekti nimadan iborat?

a) bekat;
b) vokzal;
c)* harakatdagi tarkib inventar parkidan;
d) lokomotiv aravasi;
2. Qaysi xujjat, bekatdagi vagon aylanmasini va mavjud vagonlar sonini, aniqlaydi?
a) mashinist yo‘lnomasi;
b) poezd varag‘i;
c)* depo navbatchisining stoldagi jurnali;
d) balans jurnali;
3. Qaysi xujjat, poezd tarkibidagi vagonlar ro‘yxatini ularning raqami bilan, ko‘rsatadi?
a) yo‘l qaydnomasi;
b) ruxsatnoma;
c)* mashinist marshruti;
d) yo‘l qaydnomasi;
4. Temir yo‘l ro‘yxatiga kirgan va balansida turgan lokomotivlar, uning nimasini tashkil etadi?
a) mavjud parkini;
b) ishlatilgan parkini;
c)* inventar parkini;
d) zahira parkini;
5. Ro‘yxatga olingan va balansga kiritilgan vagonlar temir yo‘lning qaysi parkini tashkil etadi?
a) mavjud;
b) foydalanish;
c)* inventar;
d) zahira;
6. Yuk tashish statistikasining kuzatuv obyekti nimadan iborat?
a) mahsulotdan;
b) jo‘natmadan;
c)* tovar – moddiy boyliklardan;
d) tashishdan;
7. Nima yuk tashish statistikasining kuzatuv birligi bo‘lib xizmat qiladi?
a) ortish;
b) tushurish;
c)* jo‘natma;
d) vagon og‘irligi;
8. Yuk jo‘natmasining xususiyati nimadan iborat?
a) bittaligidan;
b) ikkitaligidan;
c)* huquqiy bo‘linmaslikdan;
d) yuk ortilishidan.
9. Temir yo‘l transportiga tashish uchun taqdim etilgan yuk, qaysi xujjat bilan, rasmiylashtiriladi?
a) tilxat ;
b) ishonchnoma;
c)* yuk xati;
d) chipta;
10. Temir yo‘lning qaysi xujjai asosida yuk jo‘natuvchi va oluvchi-ning huquqi, majburiyati, yuk tashish sharti va to‘lovi belgilanadi?
a) ro‘yxat;
b) tilxat;
c)* yo‘l qaydnomasi;
d koreshok;
11. “ Yo‘l qaydnomasi “ qaerda qoladi?
a) jo‘natish bekatida;
b) ortiq bekatda;
c)* yuk bilan birga manzil bekatga ketadi;
d) tovar kontorasida;
12. “Yo‘l qaydnomasi “ koreshogi qaerda qoladi?
a) kelish bekatida;
b) to‘lov bekatida;
c)* jo‘natish bekatida;
d) poezdda;
13. Yuk tashish tugagach “ Yuk xati “ qimga beriladi?
a) revizorga;
b) fuditorga;
c)* yuk oluvchiga;
d) kassaga;
14. Tashilayotgan yuk miqdori va harakatini ifodalovchi ko‘rsatkichlar qanday ko‘rsatkichlar deb ta’riflanadi?
a) sifat ko‘rsatkichlari;
b) oddiy ko‘rsatkichlar;
c)* hajm ko‘rsatkichlari;
d) murakkab ko‘rsatkichlar;
15. Temir yo‘l transporti maxsulotini qaysi ko‘rsatkich ifodalaydi?
a) tashish;
b) yuk ortish;
c)* tarif yuk aylanmasi;
d) yuk tushirish;
16. Tarif yuk aylanmasi qaysi xujjat asosida aniqlanadi?
a) nakladnoy;
b) kvitantsiya;
c)* yo‘l qaydnomasi;
d) ro‘yxat;
17. Tarif yuk aylanmasi, yukni hisobga olishning qaysi daqiqasi bo‘yicha, aniqlanadi?
a) jo‘natilgan;
b) turgan;
c)* yuk yetib kelgan daqiqasi;
d) ortilgan;
18. Yuk tashishda, qaysi ko‘rsatkich harakatdagi tarkibga bo‘lgan talabni belgilash uchun, asos qilib olinadi?
a) sifat ko‘rsatkich;
b) park soni;
c)* hajm ko‘rsastkichi ;
d) nisbiy ko‘rsatkich ;
19. Bir tonna tashilgan yuk masofasini ifodalovchi ko‘rsatkich nima deb ataladi?
a) zichlik;
b) yuklama;
c)* yuk tashish o‘rtacha masofasi;
d) jo‘natma;
20. Uchastkadagi yuk oqimi shiddatini qaysi ko‘rsatkich tavsiflaydi?
a) yuk ortish;
b) yuk tushirish;
c)* tashish zichligi;
d) tashish uzunligi.

4-bob. TAShISh STATISTIKASI. YO‘LOVChI TAShISh STATISTIKASI