Mikrobiologiya

xil  yiring  yallig‘lanish  kasalliklarini  keltirib  chiqaradi.  Quyidagi
kasalliklar pnevmokokk uchun spetsifikdir:
1. Krupoz zotiljam (o‘pkaning zardob yig‘ib yallig‘lanish kasalligi).
2. Ko‘z muguz pardasining yuguruk yarasi.
3. Quloqni yallig‘lanishi (otit).
Bundan  tashqari,  sepsis,  meningit,  angina,  plevrit,  abssess  va
boshqa kasalliklarni keltirib chiqaradi.
Ko‘pincha krupoz zotiljam uchrab turadi, o‘pkaning bitta, kam
hollarda ikki yoki uch bo‘lagini jarohatlaydi. Kasallik o‘tkir boshlanadi,
yuqori harorat va yo‘tal bilan o‘tadi. Kasallik o‘lim bilan tugashi mumkin.
Immunitet. Kasallikdan so‘ng kuchsiz immunitet hosil bo‘ladi va
yana qaytalashi mumkin.
Profilaktikasi. Maxsus profilaktikasi yo‘q. Umumiy profilaktika-
sida shaxsiy va umumiy gigiyena qoidalariga rioya qilish, bemorlarni
vaqtida aniqlash, tashxis qo‘yish va davolash, aholi orasida sanitariya
maorifi ishlarini olib borish muhim o‘rin tutadi.
Davosi.  Bemorlar  sulfanilamid  (norsulfazol  va  b.),  penitsillin,
biomitsin va boshqa antibiotiklar bilan davolanadi.
1.  Pnevmokokklarning  morfologik,  kultural,  fermentativ  xossalari
qanday?
2. Pnevmokokklarning patogenlik omili nima va ularni fagotsitozdan
nima himoya qiladi?
3. Pnevmokokklar organizmga qaysi kirish darvozasi orqali kiradi?
4. Ular organizmda qanday kasalliklarni keltirib chiqaradi?
MIKROBIOLOGIK TEKSHIRISH
TEKSHIRISH MATERIALI
1. Balg‘am (zotiljamda).
2. Yaradan ajralayotgan suyuqlik (ko‘z muguz pardasining yugurik
yarasi).
3. Tomoqning ustki qismidan olingan shilliq (anginada).
4. Quloq ajratmasi (otitda).
5. Yiring (abssessda).
6. Plevra punktati (plevritda).
7. Qon (sepsisga shubha qilinganda).
?
Nazorat  uchun  savollar

171
Tekshirish materialini yig‘ish
Asosiy  tekshirish  usullari
1. Mikroskop.
2. Mikrobiologik.
3. Biologik.
Tekshirishning birinchi kuni. Balg‘amni steril Petril kosachasiga
solinadi va yog‘sizlantirilgan buyum oynasida uning yiringli qismidan
surtma preparat tayyorlab, Gram usulida bo‘yab, mikroskop ostida
tekshiriladi. Mikroskop ostida Grammusbat, juft-juft bo‘lib joylashgan
va sham alangasiga o‘xshash diðlokokklar ko‘rinsa, pnevmokokk bor
deb shubha qilinadi va unga qaratilgan tekshirish ishlari o‘tkaziladi.
Tekshirish materialidan olib qonli agarga ekiladi. Sepsisga shubha
qilinganda  qon  olinadi  va  shakarli  sho‘rvaga  ekiladi;  unda  o‘sgan
kulturadan olib, so‘ngra qonli agarga ekiladi. Turli xil florani  saqlovchi
balg‘amdagi pnevmokokklarni ajratib o‘stirish uchun biologik usuldan
foydalaniladi.  Oq  sichqonlar  organizmida  pnevmokokklar  boshqa
mikroorganizmlarga nisbatan yaxshi va tez o‘sadi.
Biologik  usuli.  Ozgina  (3—5  ml)  balg‘am  steril  sho‘rva  bilan
yaxshilab aralashtiriladi; shu aralashmadan 0,5 ml olib oq sichqonning
qorin bo‘shlig‘iga yuboriladi.  6—8 soatdan keyin oq sichqonlarda
kasallik belgilari namoyon bo‘la boshlaydi. Bu vaqtda pnevmokokklarni
qorin bo‘shlig‘idagi suyuqlikda aniqlash mumkin. Ekssudat  steril shpris
yordamida so‘rib olinadi. Undan surtma preparat tayyorlanadi va Gram
usulida bo‘yab, mikroskopda tekshiriladi. Sof kulturani ajratib olish
uchun ekssudat zardobli agarga ekiladi. Agar sichqon nobud bo‘lsa
yoki kasallansa, uning yuragidan qon olib, pnevmokokklar sof kultu-
rasini ajratib olish uchun zardobli agarga ekiladi.
.i
d
a
li
‘
g
i
y
a
g
h
s
i
d
i
li
r
e
t
S
.i
d
a
n
il
o
n
a
li
b
n
o
p
m
a
t
li
r
e
t
S
.i
d
a
n
il
o
n
a
li
b
s
i
r
p
h
s
li
r
e
t
S
a
d
a
m
ti
r
e
k
i
g
o
l
o
i
z
if
i
n
o
p
m
a
t
a
t
x
a
p
li
r
e
t
S
-
a
l
a
rj
a
n
a
d
q
o
l
u
q
i
k
o
y
n
a
d
a
r
a
y
,
b
a
l
m
a
n
.i
d
a
n
il
o
a
m
t
r
u
s
n
a
d
a
d
d
o
m
n
a
g
t
o
y
a
t
x
a
p
li
r
e
t
s
,
a
s
l‘
o
b
n
o
y
a
r
a
j
il
g
n
i
r
i
y
q
i
h
c
O
-
il
o
a
d
i
m
a
d
r
o
y
q
o
l
z
u
v
o
q
i
k
o
y
a
d
i
n
o
p
m
a
t
li
r
e
t
s
,
a
s
l‘
o
b
n
o
y
a
r
a
j
q
i
p
o
y
r
a
g
a
;i
d
a
n
.i
d
a
n
il
o
a
d
s
i
r
p
h
s
.i
d
a
n
il
o
l
m
0
1
—
5
n
a
d
i
s
a
n
e
v
k
a
li
B
Balg‘am.
Tomoq  shillig‘i.
Plevra  punktati.
Yara va quloq ajratmasi.
Abssess  yiring.
Qon.

172
Pnevmokokklarning  turini  aniqlash  uchun  tezlashtirilgan  usul
(mikroagglutinatsiya reaksiyasi). Yog‘sizlantirilgan buyum oynacha ustiga
4 tomchi sichqon qorin bo‘shlig‘idan olingan zararlangan ekssudatdan
tomiziladi. Birinchi tomchiga agglutinatsiyalovchi zardobning I turi,
ikkinchisiga zardobning II turi, uchinchisiga III turi, to‘rtinchisiga
fiziologik eritma (nazorat) tomiziladi.
Zardobning I va II turini 1:10, zardobning III turini 1:5 nisbatda
qilib oldindan suyultirib qo‘yilgan bo‘ladi. Barcha tomchilar yaxshilab
aralashtiriladi,  quritiladi,  fiksatsiya  qilinadi  va  suyultirilgan  fuksin
bilan bo‘yaladi. Agar reaksiya musbat bo‘lsa, tomchilarning birida
mikroblarning to‘plangani (agglutinatsiya)ni kuzatish mumkin.
Tomoqning ustki qismidagi shilliq, yara va quloqdan ajralayotgan
suyuqliklarning barchasida begona mikrofloralar mavjud. Sof kulturani
ajratib  olish  uchun  ular  qonli  agarga  ekiladi  va  oq  sichqonlar
zararlantiriladi.
Ochiq va yopiq jarayondan olingan yiring ham qonli agarga ekiladi,
so‘ng uni 1—2 ml sho‘rvada yaxshilab aralashtirilib, 0,5 ml hajmda
sichqonlarga yuboriladi.
Plevradan punktat olib sentrifugaga qo‘yiladi. Cho‘kmasi olib,
zardobli sho‘rvaga va zardobli agarga ekiladi.
Tekshirishning ikkinchi kuni. Ekilgan muhitlar termostatdan olib
tekshiriladi.  Pnevmokokklar  zardobli  agarda  mayda,  nozik,  tiniq,
koloniya hosil qilib o‘sadi, qonli agarda esa nam yashil kulrang koloniya
atrofida yashillanuvchi gemoliz zonasini hosil qilib o‘sadi. Suyuq oziqa
muhitida bir xil loyqalanish va changga o‘xshash cho‘kma hosil qilib
o‘sadi. Shubhali koloniyaning yarmidan surtma preparat tayyorlanib
bo‘yaladi  va  mikroskop  ostida  tekshiriladi.  Qolgan  yarmidan  sof
kulturani  ajratib  olish  uchun  zardobli  qiyshiq  agarga  ekiladi  va
termostatga 37°C haroratda 24 soat qoldiriladi.
Tekshirishning uchinchi kuni. Sof kultura tekshiriladi:
1. Surtma preparat tayyorlab, Gram usulida bo‘yaladi va mik-
roskopda tekshiriladi.
2. Saxarolitik xossasini o‘rganish uchun  Giss qatoriga (laktoza,
glukoza,  saxaroza,  maltoza)  sanchib  ekiladi.
3. Inulinli muhitga ekiladi. Tekshirish materiali inulin va lakmus
qo‘shilgan muhitga ekiladi va termostatda 18—24 soatga qoldiriladi.
Vaqt o‘tgach olib qaralganda, pnevmokokklar bo‘lsa, oziqa muhit-
ning rangi qizil rangga aylanadi (streptokokklar bo‘lsa, oziqa muhitning
rangi o‘zgarmaydi).
4. Optoxinga  sezuvchanligi o‘rganiladi. Sof  kulturadan  olib,
1:50000  nisbatan  optoxin  saqlovchi  10  %  li  qonli  agarga  ekiladi.
Pnevmokokklar optoxinli muhitda o‘smaydi, streptokokklar esa o‘sadi.
5. O‘t-safro sinamasi o‘tkaziladi. Ikkita agglutinatsiya probirkasiga
1 ml.dan tekshirilayotgan kulturadan solinadi.

173
Probirkalarning  biriga  quyon  o‘t-safro  suyuqligidan  tomchi
tomiziladi, ikkinchi probirka tekshiruv probirkasi hisoblanadi. Har
ikki probirkani termostatga 37°C haroratda 18—24 soatga qoldiriladi.
Vaqt  o‘tgach  olib  qaralganda,  tajriba  probirkadagi  pnevmokokklar
lizisga uchraganligi sababli muhit tiniq qoladi, tekshiruv (nazorat)
probirkasida loyqalanish bo‘ladi.
O‘t-safro sinamasini zich oziqa muhitida ham o‘tkazish mumkin.
Buning  uchun  oddiy  yoki  zardobli  agarda  o‘sgan  pnevmokokk
koloniyalari  ustida  quruq  o‘t-safrosi  solinadi.  Bunda  shubhali
koloniyalar  erib  yo‘qolib  ketadi.
Tekshirishning to‘rtinchi kuni. Natija o‘qiladi. Agar Giss qatorini
inulin  kislotagacha  parchalasa,  o‘t-safro  ta’sirida  lizisga  uchrasa,
optoxinli muhitga, tekshirish materialida pnevmokokk bor, deb xulosa
qilinadi.
Pnevmokokklarning  virulentligini  aniqlash.  Bir  kunli  pnevmo-
kokk  o‘sgan  suyuq  kulturani  1  %  li  peptonli  10
–2
  dan  10
–8
  gacha
suyultiriladi. Har bir suyultirish darajasidan 0,5 ml olib, oq sichqonlarga
yuboriladi. 10
–7
  darajasigacha sichqonlarni o‘limga olib kelsa virulentli,
10
–4
—10
–6
 darajasida o‘rtacha virulentli, o‘limga olib kelmasa avirulentli
pnevmokokklar  deyiladi.
1. Pnevmokokklarning  sof  kulturasini  ajratib  olish  uchun  qanday
usullardan foydalaniladi?
2. Qanday hayvonlar pnevmokokka sezgir?
3. Zararlangan sichqondan olingan ekssudat bilan qanday reaksiya va
nima maqsadda qo‘yiladi?
4.  Pnevmokokklarni  qaysi  yiring  chaqiruvchi  kokklardan  farqlash
lozim va qanday sinamalar yordamida  farqlash ishlari olib boriladi?
5. Pnevmokokklarning virulentligi  qanday aniqlanadi?
Oziqa muhitlari
Inulin sinamasi uchun oziqa muhit.  200  ml  distillangan  suvga
10 ml  inaktivatsiya  qilingan  buqa  zardobi, 18 ml lakmus eritmasi va
3 gr inulin qo‘shiladi. Bug‘ oqimida 100°C haroratda 3 kun davomida
sterilizatsiya qilinadi.
O‘t-safro  qo‘shilgan  muhit.  Oddiy  oziqa  muhitlariga  10—40  %
o‘t-safro qo‘shiladi, pH to‘g‘rilanadi va 120°C haroratda 20 daqiqa
avtoklavda sterilizatsiya qilinadi. Steril oziqa muhitiga steril o‘t-safroni
aseptik sharoitda qo‘shib tayyorlash ham mumkin.
?
Nazorat  uchun  savollar

174
16-bob.
  MENINGOKOKKLAR
NEISSERIA avlodiga odam uchun patogen bo‘lgan ikki tur mik-
robi  kiradi:  N. meningitidis  va  N. gonorrhoeae, Neisseria  meningitidis
Vekselbaum tomonidan bemorning orqa miya suyuqligidan ajratib olinadi.
Morfologiyasi. Botiq tomonlari bir-biriga qaraganda loviyasimon,
juft-juft joylashgan diðlokokklar, kattaligi 0,6—0,8x1,2—1,5 mkm. Ular
polimorf, harakatsiz bo‘lib, spora hosil qilmaydi, kapsula hosil qiladi.
Grammanfiy bo‘yaladi. Sof kulturada to‘rttadan va alohida kokksimon
bo‘lib joylashadi, orqa miya suyuqligidan tayyorlangan surtma preparatda
juft-juft bo‘lib joylashadi. Yiringda esa leykotsitlar ichida joylashadi.
Kultural xossasi. Meningokokklar — aerobdir. Oziqa muhitida
talabchan, qon, zardob qo‘shilgan oziqa muhitida 36—37°C haroratda
yaxshi o‘sadi, 25°C da o‘sishi to‘xtaydi. pH 7,4—7,6 bo‘lgan muhitda
ularning o‘sishi uchun nam va katta miqdorda karbonat angidrid (o‘sishni
kuchaytiradigan omil) kerak bo‘ladi. Yangi tayyorlangan oziqa muhitiga
ekishni talab qiladi.
Zich oziqa muhitida meningokokklar katta bo‘lmagan 2—3 mm
diametrli, nozik  yarimtiniq, cho‘ziluvchan, salgina ko‘kimtir koloniya
hosil qilib o‘sadi. Suyuq oziqa muhitida biroz loyqalanish va cho‘kma
hosil qiladi. Yangi ajratib olingan kulturalar S shaklida, eski kulturalar
esa R shaklida bo‘ladi.
Fermentativ xossasi. Meningokokklar fermentativ xossasiga ko‘ra
kam  faoldir.  Ular  glukoza  va  maltozani  kislotagacha  parchalaydi.
Proteolitik  xossasi  ularda  namoyon  bo‘lmaydi  (sutni  ivitmaydi,
jelatinani suyultirmaydi).
Meningokokklarning patogenligi ularning kapsulasi borligidadir.
Kapsula  ularni  fagotsitozdan  himoya  qilib  turadi,  tukcha  (pili)lar
mikrobning hujayra epiteliysiga yopishishiga yordam beradi va gialuro-
nidaza, neyraminidaza fermentlari hosil bo‘lishida ishtirok etadi.
Toksigenligi. Bakteriya hujayrasi parchalanganda yuqori haroratga
chidamli va kuchli endotoksin ajraladi. U hujayra devorining yog‘,
oqsil, uglevodi hisoblanadi. Bu toksinni kasallik vaqtida bemorning
qoni va orqa miya suyuqligida aniqlash mumkin. Kasallikning og‘ir
kechishi to‘planib qolgan toksinning miqdoriga bog‘liq.
Antigenligi. Polisaxarid (kapsula) antigeniga ko‘ra, meningokokklar
A, B, C, D, X, U, I — 135, 29E seroguruhlariga bo‘linadi.
Oldingi  tasnifga  ko‘ra, A,  B  va  C  guruhlari  asosiy  guruhlar
hisoblanadi. A guruh meningokokklari umumlashgan jarayonni yuzaga
keltiradi va epidemiyaning kelib chiqishida katta ahamiyatga ega. B va
C guruh meningokokklari esa sporadik kasalliklarni keltirib chiqaradi.
Qolgan guruh a’zolari hali to‘liq o‘rganilmagan.

175
Tashqi  muhit  omillariga  chidamliligi.  Meningokokklar  tashqi
muhitga kam chidamlidir. Haroratning ko‘tarilishi ularga halokatli ta’sir
ko‘rsatadi. 70°C harorat ta’sirida 2—3 daqiqa, 55°C harorat ta’sirida
5 daqiqadan so‘ng nobud bo‘ladi. Meningokokklar qurishga sezgir
bo‘ladi va tik quyosh nurlarining ta’sirida tez halok bo‘ladi, haroratning
o‘zgarishiga ham sezgir. Shunday qilib, meningokokklar tashqi muhitda
uzoq  saqlanmaydi.  Shu  sababli  kasallikning  tarqalishida  tashqi
muhitdagi  buyumlar  rol  o‘ynamaydi.  Meningokokklar  dezinfek-
siyalovchi moddalarga ham unchalik chidamli emas: 1 % li karbol
kislota eritmasi meningokokkni deyarli darhol o‘ldiradi.
Patogenligi. Tabiiy sharoitda meningokokka hayvonlar sezgir emas.
Lekin meningokokklar maymunlarga yuborilganda meningit vujudga
keladi. Dengiz cho‘chqachalari va oq sichqonlarning qorin bo‘shlig‘iga
tekshirish  materiali  yuborilsa,  ular  endotoksin  ta’sirida  intoksika-
tsiyadan halok bo‘ladi.
Infeksiya manbai. Kasal odam va bakteriya tashuvchilar infeksiya
manbai hisoblanadi.
Tarqalish  yo‘li.  Havo-tomchi  yo‘li  orqali  tarqaladi.  Keltirib
chiqaradigan kasalliklari:
1. Nazofaringit (burun va yutqun shilliq qavatining yallig‘lanishi).
2. Meningokokksemiya.
3. Epidemik serobrospinal meningit.
Patogenezi va klinikasi. Infeksiya tekkan shilimshiqning mayda
tomchilari nafas olganda, burun-halqum shilliq pardasiga meningo-
kokkni olib kiradi. Meningokokk dastavval shilliq pardada joylashadi,
bo‘linib ko‘payadi va odamni mikrob tashuvchi bo‘lib qolishi yoki
o‘tkir  nazofaringit  kasalligini  keltirib  chiqaradi.  Ular  limfa  yo‘liga
o‘tib qonga so‘riladi va butun organizmga tarqaladi; turli a’zolarda,
ko‘pincha  bosh  miya  bilan  orqa  miyaning  yumshoq  pardalarida
joylashib, unda yiringli yallig‘lanish jarayonini, ya’ni meningokokk-
semiyani  vujudga  keltiradi.
Meningokokklar  bosh  va  orqa  miya  qobiqlariga  o‘tib  yiringli
yallig‘lanish, meningitni yuzaga keltiradi. Meningitning yashirin davri
2—4 kunni tashkil etadi. Kasallik to‘satdan boshlanib, harorat juda
yuqori darajaga ko‘tariladi, bemorning boshi qattiq og‘riydi, qusadi.
Tez orada ensa muskullarining tortishishi natijasida gardon qotadi, bemor
hushidan ketadi, ko‘z qorachiqlari kengayadi, talvasa tutishi mumkin.
Meningitda quloq, ko‘z, burun, bo‘g‘iz, shuningdek, yurak klapan-
larining zararlanishi kabi og‘ir kasalliklar kuzatiladi. Meningokokklar
meningitda orqa miya suyuqligi xira bo‘ladi va shu xossasi bilan sil
meningitidan farq qiladi. Orqa miya suyuqligi olinganda miyaning ichki
bosimi ortganligi sababli orqa miya suyuqligi tirqirab oqadi. Meningit

176
bilan ko‘pincha bolalar kasallanadi. Agar vaqtida davolanmasa, kasallik
o‘lim bilan tugashi mumkin.
Ayrim  hollarda  meningokokklar  sepsisiga  o‘xshagan  kasallikni
vujudga  keltiradi.
Immuniteti. Kasallikdan so‘ng barqaror immunitet yuzaga keladi
va bu opsonin, komplementni bog‘lovchi va bakteriotsid antitelolar
sababli  vujudga  keladi.  Kasallikning  kechishi  oqsil  va  polisaxarid
antigenlarga nisbatan antitelolarning hosil bo‘lish tezligiga bog‘liq.
Profilaktikasi.  Maxsus  profilaktikasi  uchun  A  va  C  polisaxarid
seroguruhlarini saqlovchi kimyoviy vaksina ishlab chiqilgan. Shoshilinch
profilaktikasida immunoglobulindan foydalaniladi.
Umumiy  profilaktikasida  bemorlarni,  bakteriya  tashuvchilarni
aniqlash, nazofaringit bilan og‘rigan bemorlarni ajratib qo‘yish, ularni
kasalxonalarga  yotqizish  ishlarini  olib  borish  lozim.  Aholi  orasida
sanitariya maorifi ishlarini olib borish, shaxsiy va umumiy gigiyena
qoidalariga rioya qilish kerak.
Davosi.  Bemorlar  antibakterial  preparatlar—penitsillin,  levo-
mitsetin, ampitsillin va boshqalar bilan davolanadi.
Sulfanilamid  preparatlar  keng  qo‘llaniladi.  Bemor  o‘z  vaqtida
davolansa, batamom sog‘ayib ketadi.
1. Meningokokklarning morfologik tuzilishi qanday?
2. Meningokokklar rivojlanadigan muhitlar va ularning biokimyo-
viy faolligi.
3. Meningokokklar keltirib chiqaradigan kasalliklarning oldini olish
uchun qanday chora-tadbirlar o‘tkaziladi?
MIKROBIOLOGIK TEKSHIRISH
TEKSHIRISH MATERIALI
1. Orqa miya suyuqligi.
2. Burun-halqum shillig‘i.
3. Qon.
Tekshirish  materialini  olish
Orqa miya suyuqligi lyumbal punksiya yo‘li bilan olinadi. Shu
maqsadda bemor oldinga engashtirib yoki shu holatda yotqiziladi,
so‘ngra II, III va IV bel umurtqasining orqasidan igna sanchiladi.
Belning shu joyidan igna sanchish (punksiya qilish) xavfsiz, chunki
orqa miyaning shu joydagi qismi uning suyuqligida suzib yuruvchi
?
Nazorat  uchun  savollar

177
oxirgi iðlardan iborat. Yosh bolalarning umurtqa kanali oddiy shpris
ignasi bilan, katta kishilarniki esa maxsus Bir ignasi bilan teshiladi.
Igna orqa miya kanaliga kirishi bilanoq, undan yiringli suyuqlik jildirab
chiqa boshlaydi. Orqa miya suyuqligi aseptikaning barcha qoidalariga
rioya qilingan holda steril  probirkaga 2—5 ml hajmda yig‘iladi. Orqa
miya suyuqligi 2—3 soat ichida sovuqdan va qurishdan saqlangan holda
paxtaga o‘rab yoki isitgich qo‘yib, laboratoriyaga keltiriladi.
Burun-halqum shillig‘i. Shilliq paxtali tampon yordamida olinadi.
Tampon uchidan 3—4 sm balandlikda 135° li burchak ostida probirka
devoriga  egiltirib olinadi. So‘ng steril shpatel yordamida til bosiladi va
o‘ng qo‘l bilan tampon yuqoriga qaratilib, og‘iz orqali kiritiladi va
burun-halqumdan shilliq olinadi. Tampon sekin-asta lunjga, tishga,
tilga tekkizilmasdan og‘izdan chiqarilib, shu zahotiyoq Petri kosacha-
sidagi  zardobli  agarga  hamma  qismi  bilan  surtib  ekiladi.  Boshqa
mikrofloralar o‘smasligi uchun oziqa muhitiga linkomitsin qo‘shiladi.
Ekilgan muhitni sovuqda saqlagan holda laboratoriyaga keltiriladi.
Qon. Bilak venasidan 5—10 ml qon olinadi va 0,1 % li glukozali
sho‘rvaga ekiladi. Tekshirish materiali va sho‘rva 1:10 nisbatda bo‘lishi
kerak. Qon davolanishdan oldin va och qoringa yoki ovqatlangandan
so‘ng 3—4 soat o‘tgach olinadi.
Tekshirish usullari
1. Mikroskopik.
2. Mikrobiologik.
3. Serologik.
Tekshirishning  birinchi  kuni.  Orqa  miya  suyuqligi  sentrifugada
aylantiriladi  va  cho‘kmasidan  bir  tomchi  olib,  Petri  kosachasidagi
zardobli  agarga  ekiladi.  Cho‘kmasidan  surtma  preparat  tayyorlanib
quritiladi, fiksatsiya qilinadi, fuksinning suvdagi eritmasi yoki metilen
ko‘ki bo‘yog‘ida bo‘yalib, mikroskopda tekshiriladi. Mikroskop ostida
loviyasimon diðlokokklar ko‘rinsa,  taxminiy tashxis  qo‘yiladi. Qolgan
cho‘kmaning ustiga 5 ml yarimsuyuq agar quyilib termostatda qoldiriladi.
Qon va burun-halqum shillig‘i ekilgan oziqa muhitlar ham  ter-
mostatda 37 °C haroratda 24 soatga qoldiriladi.
Menigokokklarga  diagnoz  qo‘yishda  tezlashtirilgan  «Binaks»  test
sinamasini  qo‘yish.  Òekshirilayotgan  likvordan  tampon  yordamida
olinadi va «Binaks» standart testining ikkita bo‘shlig‘iga likvor tomizi-
ladi. Bo‘shliqning biriga reagentdan uch tomchi, ikkinchisiga fiziologik
eritma solinadi. «Binaks» testi yopiladi. Òekshirish materialida menigo-
kokklar bo‘lsa, ikkita tayoqcha hosil bo‘ladi (musbat reaksiya). Agar
menigokokklar bo‘lmasa, bitta tayoqcha hosil bo‘ladi (manfiy reaksiya).

178
Tekshirishning ikkinchi kuni. Petri kosachasida shubhali koloniyalarni
stereoskopik mikroskop ostida tekshiriladi va sof kulturasini ajratib olish
uchun zardobli agarga ekiladi. Qon ekilgan flakondagi suyuq muhitda
o‘sgan  kulturadan  olib,  Petri  kosachasidagi  zardobli  agarga  ekiladi.
Ekilgan muhitlar termostatga 37°C haroratda 24 soatga qoldiriladi.
Tekshirishning  uchinchi  kuni.  Ekilgan  muhitlar  tekshiriladi.
Zardobli agarga meningokokklar nozik, nam, oq, kulrang koloniya
hosil  qilib  o‘sadi.  Sof  kulturani  aniqlash  uchun  surtma  preparat
tayyorlab, metilen ko‘ki bo‘yog‘ida bo‘yab, mikroskop ostida tekshi-
riladi. Agar meningokokklar ko‘rinsa, sof kultura ekanligidan dalolat
beradi va tekshirish ishlari davom ettiriladi.
1. Zardobsiz agarga ekiladi, termostatda 37°C haroratda qoldiriladi.
2. Zardobli agarga ekiladi, termostatda 37°C haroratda qoldiriladi.
3. Zardobli agarga ekiladi, termostatda 22°C haroratda qoldiriladi.
4. 0,25 % zardob qo‘shilgan Giss muhitlariga (laktoza, glukoza,
saxaroza,  maltoza)  ekiladi.
5. Oksidaza sinamasi quyiladi. Buning uchun shubhali koloniya
ustiga  dimetilparafenilendiamin  eritmasi  tomiziladi.  Agar
oksidaza fermenti bo‘lsa, koloniyaning rangi pushti rangga kiradi.
Agar  qon  ekilgan  muhitda  hech  qanday  o‘sish  bo‘lmasa,  uni
bir haftaga  qoldiriladi, har ikki kunda zardobli agarga ekib turiladi.
Tekshirishning to‘rtinchi kuni. Natija o‘qiladi. Agar 37°C ga qoldirilgan
zardobsiz agarda o‘smasa, 37°C zardobli agarda o‘ssa, 22°C zardobli
agarda o‘smasa, glukoza va maltozani kislotagacha parchalab, saxaroza