Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
6
muvaffaqiyatli yengib o‘tishning asosiy sharti bo‘lgan yangi dunyoni aqliy bilish 
qobiliyatiga ega emasligini tan olishdan boshlashimizga to‘g‘ri keladi. Zamonaviy 
mafkuralar nima ekanini bilmaydigan bugungi ashaddiy musulmonlar aslida ularni 
yengish to‘g‘risida xomxayol qilishdan nariga o‘tmaydi.
Tugab borayotgan 20-asrning mafkuradan xoli tamoyillarida undan-da kam bo‘lmagan 
qayg‘uli aporiya - muammoni hal etishdagi yengib bo‘lmas ziddiyat ustun keladi. Bu 
tamoyillar yangi mingyillikda ham ustuvorlik qilishi ehtimoldan xoli emas. Shu bois 
yevropalik musulmonlar, xuddi bundan uch asr ilgari yashab o‘tgan Ibrohim Mutafarriqa 
singari, boshqa musulmonlarni dunyoga o‘zgacha tartib berayotgan yangi global 
voqeliklardan ogoh qilishni o‘z zimmasiga olishi kerak, aks holda ularning an'anaviy 
diskurslari hech kimga kerak bo‘lmay qolishi mumkin. Ushbu voqeliklar bizni chetlab 
o‘tadi, deb hisoblash o‘zingiz o‘tirgan shoxga bolta urish bilan barobar; biz o‘rtadagi 
masofalar tobora qisqarib borayotgan yagona dunyoda yashamoqdamiz, 
madaniyatlarning mushtaraklashuvi kun sayin jadallashmoqda. Bugungi kunda Jahon 
bankining bosh qarorgohida masjid bo‘lganidek, Makkada Makdonalds yemakxonasi
shoxobchasi faoliyat yuritmoqda. O'zining tarixiy vatanidan G'arb mamlakatlariga kelgan 
musulmonlar e'tiqod va tushunchalar borasida o‘zini emin his qilishi mumkin, biroq 
yoshlar-chi? Amerika universitetida o‘qiyotgan musulmon tolibi ilmining tafakkurida 
qanday o‘zgarishlar yuz beradi? U postmodernizm va poststrukturalizmni, ushbu 
mafkuralarning zamonaviy G'arbga, shuning barobarida yangi global tizimga ta'siri 
katta ekanini o‘rgana boshlagach, U islom faollari rahbarlariga murojaat etib, uning 
ongiga islom nuqtai nazaridan mutlaq haqiqat sifatida singdirilgan qarashlarni rad etish 
mumkinmi, yo‘qmi, deb so‘raydi, ular bu qarashlarni dalillar asosida rad etolmagach, 
tolibi ilm taraddudlanib qoladi. Uning Islomning vaqt hukmiga bo‘ysunmaydigan haqiqat 
ekani xususidagi ishonchiga putur yetadi. Bunday sharoitda faqat aql-zakovati sust 
bo‘lgan kishigina musulmon bo‘lib qoladi: bu zamonaviy ilmdan yiroq ayrim faollar ishida 
ko‘zga tashlanayotgan dilni xira qiluvchi saralash jarayonidir. 
Shuning uchun ham bizning atrofimizda va bizsiz jadallashib borayotgan globallashuv 
jarayonlarini tushunish diniy burchimiz, ya'ni 
farz
dir.
Ushbu bobda asrimizga xos barcha ilg‘or tamoyillarini islom nuqtai nazaridan tahlil 
qilmoqchi emasmiz. Shuning uchun ham biz bu o‘rinda faqat bir nechta masalaga asosiy 
e'tiborni qaratamiz. Buning sababi - ularni yechish osonligida emas, aksincha, islom
ummatlarining kelgusi ikki-uch o‘nyillikda duch kelishi muqarrar bo‘lgan muammolar 
xususiyatini ochib berishda. Bular demografiya, diniy o‘zgarishlar va atrof-muhit 
masalalaridir.
Demografiya masalasi birinchi navbatda e'tiborni talab etadi, chunki u muqarrardir. Aholi 
sonining o‘sish tamoyilini anglab olish qiyin emas va bu borada kamida keyingi yuz yillik
statistik ma'lumotlar to‘lib-toshib yotibdi. Lekin bunday hisob-kitoblar faqat biror 
falokat, deylik, dahshatli epidemiya, yoki atom, yoxud biologik urushlar ro‘y 
bermaguncha ishonchli bo‘lishi mumkin.
Keling, yaxshisi, oddiy raqamlarga bir nazar solaylik: 1880 yilda dunyo aholisining 13,7 
foizi musulmonlar edi. 20-asrning 80-yillariga kelib bu ko‘rsatkich 16,9 foizga, 
mingyillikning oxiriga kelib esa, taxminan, 21 foizga yetdi. Boshqa dinlarga mansub 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter