Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
19
Anglo-sakson va nemis ziyolilari o‘rtasida ommalashib borayotgan tanqidiy nazariyaning 
rivojlanishi frantsuz falsafa an'anasining undan-da kattaroq ta'sir kuchiga ega bo‘lgan, 
biroq ma'nosi bir pulga qimmat postmodernizm nomiga sazovor bo‘lgan maktabga 
tarqalib ketishi bilan bir vaqtda ro‘y berdi. Bu hol va ittifoqdosh tizimlar asl ma'noni 
farqlash uchun kurashmaslikka, biroq shu bilan bir vaqtda uning yo‘qligini, aslida esa 
haddan ziyodligini nishonlashga harakat qilishadi. Metanarratsiya
[27]
larning somiy, 
marksistik va gegelcha ko‘rinishlari tasdiqlanmagani uchun rad etilishi kerak. Frankfurt 
maktabi hozirgi dunyoning tegishli muqobilini topish borasida jazavaga tushib qolgan 
edi; postmodernistlar esa barcha muqobillarni teng qiymatga ega deb bilishadi. Bizga, 
ob'ektiv haqiqatning o‘rnini germenevtik haqiqat egallashi kerak, muqarrar ravishda 
vujudga kelgan, etnotsentrik va o‘z vaqtida anglangan sabab hech qachon betaraf bo‘la 
olmaydi, deyishadi. Estetik va intellektual qiymat haqidagi qarashlar ijtimoiy voqeliklar 
timsolidir. Fridrix Nitsshening yangi «Asarlar to‘plami»da bir vaqtlar uning qulog‘iga 
chalingan mana bu so‘zlar keltiriladi: «Men shamsiyamni unutib qoldiribman»
[28]
. 
Ma'rifat ratsionalizmining tutilishi (oy, quyosh tutilishiga muqoyasa qilinyapti. -
Tarj.
) 
shunchalik mukammalki, Liotar postmodernizm hozirgi kunning o‘tmishdoshi deb xitob 
qiladi, uning nazaridagi voqelikni tekis va uzuq-yuluq his qilish ixtiyoriygina emas, 
xom-xatala xulosa hamdir, u ibtidoiy odamning intuitsiyasini to‘g‘ri deb maqtaydi, 
chunki uni ishonch bilan sub'ektiv deb baholaydi.
[29]
Barcha diskurslarning radikal tengkuchliligi bizning hozirgi sharoitda ancha ko‘zga 
tashlanib qolgan madaniyatning globallashuvi bilan bog‘liq asabiylashuvimizga taskin 
beradi. Liotar: «Eklektizm bugungi madaniyatning 0 darajasidir», deb jar soladi.
Bugungi kun kishisi regga
[30]
ni tinglaydi, vestern kinosini tomosha qiladi, tushlikka 
Makdonald taomi, kechki ovqatga esa mahalliy oshxona taomini iste'mol qiladi, Tokioda 
Parij atrini sepadi va Hong-Kongda «retro» kiyimlarni kiyadi
.
[31]
Tafakkur biqiqlashuvi va ommaviy axborot vositalarining oddiy xalq saviyasi darajasiga 
tushishi oqibatida adabiyot va san'atning qadrsizlangani uchun o‘tgan avlodlarga 
o‘xshab ko‘z yosh to‘kib o‘tirish kerak emas, deydi Liotar. Bugungi kunning savoli 
«Go‘zallik nima?» emas, aksincha «Nimani san'at deb atash mumkin?»dir va bu savolga 
istalgancha javob olsa bo‘ladi. Narsalarning yalpi siyqalashuvi bir to‘xtamga keldi va u 
hamma narsani shoh asarga aylantira oladigan xususiy germenevtik tanlovlar 
qonuniyligi tufayli chidab bo‘ladigan bir holga aylandi. Shunday qilib, Yeyldagi ingliz 
adabiyoti toliblari Niyu Heyvn telefon ma'lumotnomasini o‘rganish mumkin bo‘lgan matn 
sifatida baholashi va fakultet (ma'muriyati) bunga rozi bo‘lishi mumkin. Ma'noning 
yo‘qligi yoki mushkullik mavjudligi o‘rganilayotgan narsaning emas, o‘rganuvchining 
xatosidir. 
Ma'rifatdan so‘nggi «sababdan parvoz qilish»ning epistemologik (bilish nazariyasi) 
barbod bo‘lishini ham shu bilan izohlash mumkin. Uning ilohiyotshunoslik va etikaga oid 
tusam - istaklari ravshanligi barobarida tashvishli hamdir. Gadamer «Ma'rifatning 
oldindan chiqargan hukmi oldindan chiqarilgan hukmning o‘ziga qarshidir» degan 
mulohazasini oldindan hukm chiqarishni erkinlashtiruvchi deb hisoblagan Derrida va 
Liotar singari mualliflar yo‘qqa chiqarishgan edi, chunki u hamisha estetika va mahalliy 
tafakkurga asoslanadi, busiz hayot quruq bo‘ladi va ko‘ngilni aynitadi. Salmon Rushdiy 
satiraga rablecha qo‘l urganidan buyon quruq tahlildan ko‘ra yumor va istehzo mavjud 
qotib qolgan qarashlarga ko‘proq zarba beradigan bo‘ldi. Rushdiy namunasi barchasidan 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter