Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
82
islomning ayollarga munosabati xususidagi yuzaki xulosalar chiqarish xavfli ekanidan 
ogoh qilishi kerak. Bu o‘rinda g‘arblik jurnalistlar, feministlar va ularning ta'siriga 
tushgan kishilar o‘ta nomaqbul hukmlarga tobe bo‘lib qolgan. Aksariyat hollarda bu 
hukmlar mavjud musulmon jamiyatlarini kuzatish natijasida paydo bo‘ladi; zamonaviy 
islom dunyosining ayollarga bo‘lgan munosabati, boshqalar hamisha zavqu shavqqa 
to‘lishi kerak, qabilidadir deb o‘ylash befoyda va axloqsizlik bo‘lur edi. Saudiya 
Arabistoniga o‘xshash mamlakatlarda ayollarga hatto mashina haydashga ham ruxsat 
berilmasligi jinslarni himoya qiluvchi ilohiyotga mutlaqo daxli bo‘lmagan manmanlik, 
erkaklarning 
nafs
i zulmi oqibatidir. Shu tariqa bugungi kunda bir necha mamlakatlarda 
ilohni inson qiyofasida, binobarin, erkak ko‘rinishida tasavvur qilish hollaridan o‘zini 
haqoratlangan deb hisoblaydigan kishilar boshlagan "islomlashtirish"ning an'anaviy fiqh 
diskursiga ham yoki adolatga oid fosh etuvchi qat'iyatga ham mutlaqo aloqasi yo‘q. 
Ushbu nomuvofiqlik hayotga joriy etilmagan so‘fizm o‘lchamini din hayotga qayta tatbiq 
qilmaguncha davom etaveradi. So‘fizm ayollarning hurmatini oshiradi va, shuningdek, 
jins bilan bog‘liq shovinizm ozuqa berib turadigan 
ego 
- nafsni qiyin ahvolga tushirib 
qo‘yadi va yo‘qotib yuboradi. Biz, xuddi musulmon mutafakkir ayollari qilayotganiday, 
dinning tabiati (muqaddas bitiklarda, ularning klassik talqinlarida va ma'naviyatda 
tushunarli bo‘lgani kabi) va zudlik bilan isloh qilishni talab etadigan jihatlarga ega 
bo‘lgan xristian, yahudiy, hindu va xitoy madaniyatlarida bo‘lgani kabi postklassik 
musulmon jamiyatlarida dolzarb o‘zaro nomutanosib tuzilmalar o‘rtasidagi kutilayotgan 
natijalarni bir-biridan farqlashimiz kerak bo‘ladi.
Ayni paytga kelib, bizning «jasur» shovinizm, yoki 20-asr so‘nggidagi feminizmning 
hayratlanarli prototipi kutilmagan yangilik bo‘ldi, deb maqtanmayotganimiz aniq bo‘lishi 
kerak edi. Fiorenza eslatib turganiday, nima bo‘lganda ham feminizm an'anaviy hodisa 
emas; uning ba'zi ko‘rinishlari har bir vijdonli kishining nafratini qo‘zg‘atadi hamda 
ayollar va jamiyatga ziyon keltirishi turgan gap, ayni paytda uning boshqa 
ko‘rinishlarining shariat va yaratilgan kosmologiyalarimiz bilan hayratlanarli darajada 
o‘xshashligi bor. Biz ayollarni kamsitishga qarshi ilohning chindan ham jinslardan xoli 
ekanini ta'kidlovchi ilohiyotshunoslik vositasida aylanib o‘tadigan, biroq insoniyatga 
haqiqiy kodeks va oila me'yorlarini hadya etayotgan feminizm dialektikasini inja 
tushunishni himoya qilamiz. Bu qonun va me'yorlar, Irigaray qat'iyat bilan 
ta'kidlayotganiday, jinslar "teng emas, farqli" ekani, tabiatan bir-biridan farqli, o‘z 
daholarini siquvga olish o‘rniga tasdiqlaydigan rollarga intilishini tushunishga 
asoslangandir.
Biologiya taqdir ekani turgan gap, ammo u taqdir sifatida turli-tuman imkoniyatlar 
beradi. Ayollar diskursi oilaning qadr-qimmatini yuqori qo‘yadi; ammo muslimalar islom 
tarixining uzoq davrlarida olima bo‘lish uchun uyni tark etgan. Bundan yuz yilcha avval 
sharqshunos Ignaz Goldziher o‘rta asrlardagi muhaddislarning taxminan 15 foizi ayollar 
bo‘lganini, ular masjidlarda dars bergani va rostgo‘yligi uchun hamma ularni hurmat 
qilganini ko‘rsatib berdi. Qohiradagi Saqlatuniya madrasasi singari oliy o‘quv yurtlarida 
faqat ayollar faoliyat ko‘rsatgan va ularni mablag‘ bilan ta'minlagan. Ruf Rodedning 
muslima mudarrislar xususida yaqindagina o‘tkazgan tadqiqoti tuning o‘zini favqulodda 
mushkul vaziyatga solib qo‘yadi: 
«Agar AQSh va Yevropa tarixchilari ayollar an'anaviy manbalarda ko‘zga tashlanmagani 
uchun ham ularning tarixini qaytadan yozishga zarurat sezayotgan bo‘lsa, islom olimlari 
endigina o‘rganila boshlagan manbalarning ko‘pligiga duch kelmoqda. [...] Kishi minglab 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter