Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
109
da'vo qilishga haqli. Makka islomning Ibrohim rivoyatini qayta tiklaganining namoyishi 
ekanini hisobga olsak, Quddusga mazkur din mozaikasining kichik bo‘lagi ichidagi 
ramzning hamda butun dunyoni egallashday ulkan bir maqsadga erishish yo‘lidagi sa'y-
harakatlarning tasdig‘i sifatida qaraladi
[348]
. Ushbu istak Qubbaning universal 
me'moriy xarakterga ega ekani, u xuddi islom hukmronligi singari, Sharq va G'arbni bir-
biri bilan bog‘lab turishining nafis bir ramzidir:
Aslida, Qubbat us-shahra Sharq va G'arbning Sposaliziosi yoki Nuptialsidir
[349]
;
dunyoning boshqa biror joyida, hatto avliyo Markning Venetsiyasida ham Sharq va G'arb 
bir-biriga bu qadar qo‘shilib ketmaydiyu bu bino men ko‘rgan binolar ichida eng 
muqaddasi edi
[350]
. 
Quddus shahridagi islomiy obidalar ham nafis va puxta qilib qurilgan Avliyo Pyotr 
Bazilikasi va bir zamonlar ma'jusiylar poytaxti bo‘lgan Rimning boshqa mashhur xristian 
obidalaridan kam ahamiyatga ega emas. shu bilan bir vaqtda ushbu islomiy obidalar 
boshqa dinlarning o‘rnini egallashining majoziy belgisidir.
Bitiklar bilan ishlash va tarixning ana shu muzaffar haqiqatlaridan xabardor bo‘lgan 
tarixchilar va o‘rta asrlarda yashab ijod qilgan kalom ilohiyotshunoslari, e'tiqodning 
oldingi ko‘rinishlari bugungi kunga kelib, 
botil
, ya'ni buzilgan, degan murosali fikrni 
ilgari surgan. Masalan, ash'ariylar ilohiyotshunosligining yetakchilaridan biri Shahristoniy 
(vaf. 1153 y.) hech o‘ylab o‘tirmasdan: "Ushbu [islom] qonun(i) boshqa barcha 
qonunlarni bekor qiladi"
[351]
, deydi. Hatto bugungi kunda ham Qohiradagi Al-Azhar 
universitetining tolibi ilmlaridan Ibrohim al-Laqqaniy (vaf.1631 y.) ning she'rga solingan 
aqdasini yod olish talab etiladi. Unda mana bunday so‘zlar bor:
Islom nasxi boshqa dinlar o‘rnini oldi manguga; 
Buni rad etganlarning jazosini Allohning o‘zi bersin
[352]
.
Uning sharhlovchisi Bayjuriy esa faqat zarur so‘zlarni qo‘shib qo‘yadi: 
Bu mavzuga tegishli hadislar nihoyatda ko‘p va tavotur (og‘izdan-og‘izga o‘tib tarqalish) 
darajasiga yetadi va shu ma'noda Payg‘ambar (Uni Alloh rahmat qilsin va unga Allohning 
salomi bo‘lsin)ning dini boshqa dinlar o‘rnini egalladi va musulmonlarning o‘zaro murosa 
(ijmo) si orqali qaror topadi
[353]
.
Boshqa bir mashhur shaxs, 13-asrda Suriyada yashagan huquqshunos An-Navaviy hatto 
quyidagilarni talab ham qiladi:
Mabodo, biror kishi boshqa bir kishining islomdan boshqa dinga e'tiqod qilishiga 
ishonmasa, o‘zi musulmon emas, yoki o‘sha kishini dindor emas deb gumon qilsa, 
ularning mazhabini qonuniy deb bilsa, garchi islomni tan olib, unga e'tiqod qilsa ham 
kofir sanaladi
[354]
. 
Ushbu aqidadan iqtibos olgan zamonaviy ilohiyotshunos Nuh Keller shunday qo‘shimcha 
qiladi:
Bu faqatgina an-Navaviy ham vakili bo‘lgan shofiiylar fiqh maktabining pozitsiyasi - 
turimi bo‘lib qolmay, boshqa 3 ta sunniy maktabning ham yozib qo‘yilgan turimidir: 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter