Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
105
qaytadan kontekstuallaydi
[311]
. Ushbu oyatlar Rasulullohning Madinadagi ma'naviy 
rahnamoligining so‘nggi yillarida nozil bo‘lgandir va shuning uchun din amaliyoti ularni 
oldingi suralarda aytilmay qolgan narsalarga batafsil tushuntirish beruvchi izohlar 
sifatida dalil qilib keltiradi
[312]
. Muhtaram o‘quvchim, menga dastlab iudaizmni 
tashvishga solayotgan narsa xususida mulohaza bildirishga ijozat bersangiz.
Rasululloh shahri Madinada yashagan yahudiylar e'tiqod qilgan o‘ziga xos ravvinlar 
iudaizmi payg‘ambarlar diniga halakiy
[313]
mushkulotlar qo‘shgani uchun qoralanib 
keladi. Ba'zan mana shu narsa ayrim imtiyozlarga ega bo‘lgan "bo‘yni yo‘g‘on" 
kishilarga qarshi shikoyat
[314]
bilan juftlashib ketadi; ya'nikim, Qonunning ma'lum bir 
joylari Isroilning beboshligi uchun berilgan ilohiy jazo sifatida qaraladi ("Niso" surasi, 
160-oyat). Mashhur va tushunilishi qiyin bo‘lgan "Tavba" surasining 30-oyatida esa 
yahudiylar Uzayrni "Allohning o‘g‘li" deb bilgani uchun keskin qoralanadi. Bu bilan 
ularning xatosi ham xristianlarning xuddi shunday xatosiga teng deb hisoblanadi. Ammo 
din amaliyotida Uzairning kim bo‘lganini aniqlash muammoligicha qolaverdi. Ba'zi 
birovlar uni Ezra deb biladi. U Tavrotni qalbakilashtirgani uchun ayblanib keladi
[315]
. 
Biroq Gordon Niyubay yaqinda gap Idris payg‘ambar haqida ketayotgan bo‘lishi mumkin, 
degan g‘oyani ilgari surdi, negaki, Yaqin Sharq yahudiylarining diniy amaliyotida u 
Metatron
[316]
deb qaraladi. Mana shu holatda Qur'onda bu qarashlarning tanqid qilinishi 
qarayitlarning
[317]
hamda ravvinlarning Allohga hech bir sherikni tan olmaydigan 
monoteizmning mazkur yaratuvchi farishtaga sig‘inish yoki e'tiqod qilish borasidagi 
murosasiga qarshi e'tirozlariga mos keladi
[318]
. Mabodo, mana shu ayniyat 
(identifikatsiya) to‘g‘ri bo‘lsa, quyidagicha xulosa qilish mumkin: Qur'on ma'lum bir 
yahudiylarga qarshi boshqa yahudiylarning yonini olgan bo‘lib chiqadi, ya'ni bu bilan 
butun boshli dinni emas, mahalliy kishilarning yanglishishlarini qoralaydi. Xuddi mana 
shu yo‘sinda ishonch bilan talqin etilishi mumkin bo‘lgan boshqa oyatlar ham bor.
Shuning uchun ham Qur'onda ba'zi bir yahudiylarga nisbatan ta'nayu dashnomlar bo‘lsa-
da, bu muqaddas kitob iudaizm dinini butunlay qoralamaydi, aksincha, uning keyingi 
tadriji chog‘ida paydo bo‘lgan ba'zi bir qoidalarni islom nasx qilgani juda to‘g‘ri ekanini
qayd etadi. Qur'onda Isoning chormix qilingani va, umuman, odamlarni xochga qoqib 
o‘ldirish uchun yahudiylar javobgar emasligi
[319]
aniq-ravshan bayon etilishi Yevropada 
vujudga kelgan antisemitizm islom tuprog‘ida ildiz otmaganini isbotlaydi; darhaqiqat, 
o‘rta asrlardagi O'rta yer dengizi dunyosi Samyuel Goiteyn iudaizm va islom o‘rtasidagi 
"yaratuvchan simbioz" deb atagan mashhur tavsifni isbot qilib turibdi
[320]
. So‘nggi 
tahlillar gaonlar
[321]
, maymonidlar
[322]
, Istanbul ravvinlari va sefardlarning
[323]
boy 
tajribasi Qur'onda antisemitizm unsurlari yo‘qligini aniqlashga imkon berdi.
An'anaviy islomning xristianlikning o‘rnini bosish da'vosi juda murakkab xarakterga ega. 
Bu o‘rinda yana mahalliy va umumiy munozarani bir-biridan ajratishga ehtiyoj tug‘iladi. 
Umumiy munozara (aksariyat musulmonlarning o‘z-o‘zini anglashiga zid o‘laroq) islom 
bitiklarining hududiy sektantlarga qaratilgan tanqidlari o‘tkinchi xususiyatga ega ekanini 
va Kalsedoniya
[324]
cherkovlarining asosiy tamoyillaridan iborat doktrina - mabdalari
bayon qilingan bitiklardan doimiy tarzda ko‘chirma olib turganini tan oladi. Biz so‘nggi 
kategoriyada
[325]
va quyidagi Qur'on oyatlari va hadisda Isoga berilgan ilohiy 
maqomga qarshi bir dalil topamiz: 
Ey ahli kitob, (Isoni xudo deyish bilan) diningizda haddingizdan oshmangiz! Alloh 
sha'niga esa faqat haq gapni aytingiz! Albatta, Al-Masih Iso binni Maryam faqat 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter