Microsoft Word xitoy va o'zbek tili undosh tovushlarning qiyosiy tahlili

Tekshirish usuliga ko`ra fonetikaning turlari 

Fonetika tovushlarni tekshirish usuliga ko`ra bir necha turlarga bo`linadi. 

              Umumiy fonetika.Nutq tovushlarining nazariy masalalari, ohang 

urg`uning tabiati, bo`g`in tuzilishi, tilni tovush tomonining grammatik tizimiga 

munosabati kabi masalalari o`rganiladi. 

       Xususiy fonetika.Aniq bir tilning (masalan, o`zbek tili, xitoy tili) nutq 

tovushlari, urg`usi bo`g`in tuzilishi, ohang tomoni kabi masalalar o`rganiladi. 

      Tarixiy (diaxron) fonetika. Tovush tizimidagi taraqqiyot va 

o`zgarishlarni o`rganadi. 

             Tasviriy (sinxrom) fonetika.Ma'lum bir davrdagi muayyan birorta tilning 

(masalan, o`zbek tili yoki xitoy tili) tovushlar tuzilishini o`rganadi. 

            Eksprimental fonetika. Tildagi tovushlarning artikulyatsiyasi va akustik 

tomonini ma'lum asboblar orqali tekshiradi va boshqalar.

6

 

Yuqorida ta’kidlab o`tganimizdek fonetika tovushlar va ularning hosil 

bo`lishini o`rganar ekan , tovush ma’no anglatuvchi yoki ma’no anglatmaydigan 

bo`lishi mumkin. Ma’no anglatuvchi tovushlar nutq tovushlari deyiladi.Nutq 

tovushlari nutq a’zolaridan chiqadi. Nutq a’zolarining birgalikdagi faoliyati orqali 

bir-biriga o`xshash bo`lmagan nutq tovushlarini hosil qiladi. Nutq a’zolari 

quyidagi qismlardan iborat: 

1. 

yuqori lab 

2. 

yuqori tish 

3. 

yuqori tish milki 

4. 

qattiq tanglay  

5. 

yumshoq tanglay 

6. 

kichik til 

                                                            

6

Mirzayev M., Usmonov S., Rasulov I..O`zbek tili.-Toshkent.1998.B.12-14. 

---

7. 

pastkim lab 

8. 

pastki tish  

9. 

til uchi 

10. 

til usti 

11. 

til orqasi 

12. 

tovush pardasi

7