Microsoft Word Xitoy tilida vaqt kategoriyasi

gāng, 

才   cái  singari leksik elementlar ishtirokidagi konstruksiyalar bilan 

ifodalanadi:  

1) 

夏才去，冬又开始了。(才..., 又... cai..., you...)  Xià cái qù, dōng yòu 

kāishǐ le. Yoz ketishi zahotiyoq, yana qish boshlandi;  

2) 

刚一鸡叫，他就起来了。(刚一...,  就...  gang yi..., jiu...)  Gāng yī  jī 

jiào, tā jiù qǐlái le. Xo‘roz qichqirishi bilangina, u darhol o‘rnidan turdi;  

3) 

我一想到母亲，我的心就软了。(一...就... yī...jiù...) Wǒ yī xiǎngdào 

mǔqīn, wǒ de xīn jiù ruǎn le. Men onamni yodga olishim bilanoq, ko‘nglim 

yumshab ketdi; 

 4) 

但他刚走了两步，上课铃就响了。(刚...就...  gāng... jiù...)  Dàn tā 

gāng zǒu le liǎng bù, shàngkè líng jiù xiǎng le. Lekin u endigina ikki qadam 

yurganida, darsga qo‘ng‘iroq chalinib qoldi. 

Biror ish-harakatning boshqasining izidan darhol ketma-ketligi nafaqat 

(ergash gapda) 

一  yī,  刚  gāng,  tipidagi maxsus leksik elementlar yordamida 

topadi, balki (bosh gapda) 

马上 mǎshàng, 立刻 lìkè – “darhol, tezda” ravishlari 

va 

就 jiu kuchaytirish yukalamasi bilan ham o‘z ifodasini topadi: 

 1) 

我刚一开口，他马上就同意了。Wǒ gāng yī kāikǒu, tā mǎshàng jiù 

tóngyì le. Men og‘iz ochishim bilan, u darhol rozi bo‘lib qo‘ya qoldi;  

 2) 

我一说，他立刻就懂了。Wǒ  yī shuō, tā lìkè jiù dǒng le. Men 

gapirishim bilan, u darhol tushundi. 

---

77 

 

Bu o‘rinda 

一... 就... yī... jiù... konstruksiyasini batafsilroq ko‘rib chiqsak 

maqsadga muvofiq bo‘ladi. V.A. Kurdyumovga ko‘ra, 

一 ...  就 ...  yī... jiù... 

konstruksiyasi “zahoti, hamonoq, ....bilan (oq)” ma’nosidagi dinamik o‘zaro 

munosabatni ifodalaydi:  

我们一接到电话就出发了。Wǒmen yī jiēdào diànhuà jiù chūfā le. Biz 

chaqiriq qo‘ng‘irog‘ini qabul qilishimiz bilan, darhol yo‘lga chiqdik. 

T.P.Zadoyenko, Xuan Shuinga muvofiq, mazkur konstruksiya ish-

harakatlarning tezda almashinishini ifodalashda qo‘llanilishi ko‘rsatilgan: 

你一

说，他就明白。Nǐ  yī shuō, tā jiù míngbài. Sen aytishing bilan, u darhol 

tushunadi.

111

 

一...  就...  yī... jiù... konstruksiyasi bilan ifodalanadigan dinamik o‘zaro 

munosabat shartli munosabatga aylanishi mumkin. 

 Masalan:  

他一看书就睏。Tā yī kàn shū jiù kùn. U (agar) kitob o‘qishi 

bilan uyqusi keladi

112

. 

Aniq vaqtda ketma-ketlikni ifodalovchi ergashgan qo‘shma gaplardagi 

bosh gapda so‘z ketayotgan ish-harakat ergash gapda xabar berilayotgan ishning 

boshlanish payti bilan yuz berishi va undan keyin  bo‘lishini ifodalaydi.   

Bunday gaplar o‘zining shakliy ifodasini leksik elementlarning so‘ng 

ko‘makchilari bilan birikishidan hosil bo‘lgan grammatik konstruksiyalar 

yordamida oladi. 

 Ayrim leksik elementlarni ko‘rsatsak: 

等 děng, 等到 děngdùo, 待 dài, 待

到  dàidào,  赶  gǎn,  赶到  gǎndào – “kutmoq, - guncha kutmoq, kuta-kuta 

                                                            

111

 Задоенко Т.П., Хуан Шуин. Основы китайского языка (основной курс). – М.: Наука, 1986. – С. 273. 

112

 Курдюмов В.А.Курс китайского языка. Теоретическая грамматика. – М.: Цитадель-трейд; Лада, 2005. 

– С. 466-467. 

---

78 

 

yetmoq”; 

及 jí, 至 zhì, 及至 jízhì – “yetmoq, boshlanmoq”. So‘ng ko‘makchilar 

sifatida yordamchi so‘zlar xizmat qiladi. Masalan:  

1) 

等大家安静下来之后，他站起来说。Děng dàjiā ānjìng xiàlái zhīhòu,