|
àoyùnhuì. 2008 -yili Pekinda Olimpiada o‘yinlari o‘tkaziladi
93
.
Shuningdek,
快要 kuài yào va 就要 jiù yào 快 kuài va 就 jiù ravishlariga
nisbatan vaqtning yanada tig‘izligini ifodalaydi. Mazkur ravishlarni qo‘llash
chog‘ida jumlaning tugallanmasida
了 le yordamchi so‘zi ishlatiladi.
Ko‘p uchraydigan shakllari “
快 …… 了 ”,“ 快 要 …… 了 ”,“ 就 要 ……
了”lardir: 她长得快要跟妈妈一样高了。Tā zhǎng de kuài yào gēn māma
yīyàng gāo le. Uning bo‘yi tez orada onasi bilan birdek baland bo‘lib qoldi
94
.
6) Vaqtning uzun-qisqaligini ifodalash maqsadiga quyidagi ravishlar
xizmat qiladi:
a)
总 zǒng, 总是 zǒngshì, 老 lǎo, 老是 lǎoshì (doim, har doim) ravishlari
yordamida ish-harakatning uzoq vaqtdan o‘tilganligi ifodalanib, o‘z ichiga ayni
vaqtni ham qamrab oladi:
你最近怎么总出问题？Nǐ zuìjìn zěnme zǒng chū wèntí? Sen nega so‘nggi
kunlarda doim muammolar keltirib chiqaryapsan?
95
93
朱庆明。现代汉语使用语法分析（下册）。- 北京：清华大学出版社，2005 年。– 27 页。
94
现代汉语词典。– 北京：商务印书馆，2005 年。– 792 页。
95
朱庆明。现代汉语使用语法分析（下册）。- 北京：清华大学出版社，2005 年。– 27 页。
51
b)
尽量 jǐnliàng (imkon qadar) ravishi to‘liq vaqtni ifodalaydi: 爷叫得
紧，哪里有尽量穿衣裳的空儿？ Yé jiào de jǐn, nǎ lǐ yǒu jǐnliàng chuān
yīchéng de kōngr? Bobom shoshilinch chaqirmoqda, butunlay kiyinishga vaqt
bor ekanmi?
96
c)
且 qiě, 暂 zàn, 暂且 zànqiě, 暂时 zànshí ravishlari vaqtinchalik
muddatni ifodalaydi:
这件事暂且往后放一放，先研究其他其他。Zhè jiàn shì zànqiě
wànghòu fàng yī fàng, xiān yánjiù qítā qítā. Bu ishni hozircha ortga qo‘yib tur,
avval boshqalarini o‘rganib chiq
97
.
7) Mazkur guruhga mansub ravishlar ish-harakat amalga oshish paytining
erta yoki kechligini ifodalash uchun xizmat qilib, ularga xitoy tili
grammatikasida katta o‘rin ajratilgan
就 jiù va 才 cái ravishlari kiradi.
就 jiù va 才 cái ravishlari vaqtni ifodalovchi so‘zlardan qo‘llanilib, 就 jiù
so‘zlovchi ish-harakatning erta, tez sodir bo‘lishi yoki ketadigan vaqt ozligini
ifodalaydi.
才 cái ravishini qo‘llaganda esa so‘zlovchi ish-harakatning kech,
sekin sodir bo‘lishi yoki ketadigan vaqt ko‘pligini ifodalaydi:
1)
请你等等，他就来。 Qǐng nǐ děngdeng, tā jiù lái. Kutib turing, u
hozir kelib qoladi;
2)
我才打了电话，他还是不在家。 Wǎ cái dǎ le diànhuà, tā háishì bù
zài jiā. Men endi (kech) qo‘ng‘iroq qildim, u hali ham uyda emas ekan.
98
96
王力。中国现代语法。 - 北京：商务印书馆，2000。–135 页。
97
朱庆明。现代汉语使用语法分析（下册）。- 北京：清华大学出版社，2005 年。– 58 页。
98
Задоенко Т.П., Хуан Шуин. Основы китайского языка (Основной курс). – Москва.: Наука, 1986. – C
271.
52
就 jiù va 才 cái ravishlari vaqtni ifodalovchi so‘zlardan keyin
qo‘llanilganida,
就 jiù so‘zlovchi vaqtni erta deb, 才 cái esa so‘zlovchi vaqtni
kech deb hisoblashini ifodalaydi:
我五点就起床了，你八点才起床。Wǒ wǔ diǎn jiù qǐchuáng, nǐ bā diǎn
cái qǐchuáng. Men soat beshdayoq turganman, sen esa soat sakkizda endi
uyg‘onyapsan
99
.
O‘tib ketgan ish-harakatning vaqtini ifodalashda
就 jiù ishlatilgan gapning
oxirida
了 le yordamchi so‘zi qo‘llaniladi. 才 cái ishlatilgan gapning so‘nggida
esa
了 le qo‘llanilmaydi. 就 jiù va 才 cái ikki ketma-ket sodir bo‘luvchi ish-
harakat yoki vaziyatni ifodalashda qo‘llanilishi mumkin.
就 jiù ikki ish-harakat orasidagi muddat qisqaligini, 才 cái esa ikki ish-
harakat orasidagi muddat uzunligini ko‘rsatadi. “
一 … 就 ….” yī…jiù…
konstruksiyasi ikkita ish-harakatning ketma-ket sodir bo‘lishini ifodalaydi:
他一
开始吸烟，身体就不好了。Tā yī kāishǐ xīyān, shēntǐ jiù bù hǎo le. U
chekishni boshlashi bilan uning sog‘ligi yomonlashdi
100
.
就 jiù yana 立刻 lìkè, 马上 mǎshìng – “darhol” ma’nosini ifodalab, bunda
就 jiu urg‘u bilan talaffuz qilinishi kerak.
1)
仍 réng, 仍然 réngrán, 依然 yīrán (ilgarigiday, avvalgiday), 还 hái
ravishlari o‘tgan zamondan ayni choqqa qadar davomiylikni ifodalaydi:
99
朱庆明。现代汉语使用语法分析（下册）。- 北京：清华大学出版社，2005 年。– B 26.
100
Задоенко Т.П., Хуан Шуин. Основы китайского языка (Основной курс). – Москва.: Наука, 1986. – C
273.
53
不用劝了，他仍然坚持自己的主张。 Bù yòng quàn le, tā réngrán
jiānchí zìjǐ de zhǔzhāng. Boshqa urintirishning keragi yo‘q, u hanuz avvalgiday
o‘z fikrida mahkam turibdi
101
.
Ishning hanuz yakunlanmaganligini ifodalashda
还 hái ravishi namoyon
bo‘ladi.
还 hái ravishi ish-harakat amalga oshishining davomiyligi yoki
vaziyatning mavjudligining davomiyligini ifodalab, “ilgarigiday, avvalgiday”
ma’nosiga ega.
Bundan tashqari,
还 hái ham hali hanuz sodir bo‘layotgan yoki kelajakda
sodir bo‘ladigan ish-harakat va vaziyatda qo‘llaniladi. Gapda
会 huì, 要 yào, 想
xiǎng singari modal fe’llar ishtirok etadi:
还有老爷太太管他呢。Hái yǒu lǎoyé tàitài guǎn tā ne. Hanuz uni
nazorat qiluvchi kampiri bor edi
102
.
还 hái ravishi inkor shaklda ham qo‘llanilishi mumkin. Masalan, 他还没
来呢。 Tā hái méi lái ne. – U hanuz kelmadi.
9) Ish-harakatning oldinma-ketin tartibini ko‘rsatish orqali paytni
ifodalashda quyidagi ravishlar ishtirok etadi:
a)
先 xiān ravishi avval bajariladigan ish-harakatni ko‘rsatadi: 你先给我
舀水去罢。Nǐ xiān gěi wǐ yǎo shuǐ qù bà. Sen avval menga suv cho‘michlab
olib ber
103
.
b)
再 zài ravishi (bunda “后” hòu so‘zi qo‘llanilmasligiga e’tibor bering)
keyin bajariladigan ish-harakatni ko‘rsatadi:
等撒下饭桌子来，再回话去。
101
朱庆明。现代汉语使用语法分析（下册）。- 北京：清华大学出版社，2005 年。–59 页。
102
王力。中国现代语法。 - 北京：商务印书馆，2000。–134 页。
103
O’sha manba. 136-b.
54
Děng sǎxià fànzhuōzi lái, zài huíhuà qù. Dasturxon yozilishini kutaylik, so‘ng
hisobot berasan
104
.
先 xiān va 再 zài doim ish bajarilishining tartibini ko‘rsatadi. Shuning
uchun mazkur ravishlar va “
先前” xiānqián va “后来” hòulái so‘zlarining
qo‘llanilish bilan farqlidir.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
