Microsoft Word Xitoy tilida vaqt kategoriyasi

 

2. Ravish so‘z turkumiga mansub vaqtni ifodalovchi so‘zlarning 

xususiyatlari 

Xitoy tili grammatikasiga bag‘ishlangan ko‘plab manbalarni ko‘rib 

chiqish natijasida, xitoy tilida boshqa tillar grammatik tizimidagi singari vaqtni 

ifodalashda boshqa so‘z turkumlariga nisbatan eng ko‘p ravish so‘z turkumi 

qo‘llanilishiga amin bo‘ldik. Shu tufayli mazkur bobning butun bir bo‘limini 

payt ravishlarining tahliliga bag‘ishladik.  

A.Xojievning lingvistik atamalar lug‘atiga muvofiq, ravish – bu 

harakatning o‘rin, payt, sabab va shu kabilarga ko‘ra belgisini bildiruvchi so‘zlar 

turkumidir

78

. 

Xitoy tilida ravishlar 8 turga bo‘linadi:  

否定副词 fǒudìng fùcí – inkor ravishi (不 bù, 没 méi, 别 bié, 无 wú va h.k.);  

程度副词 chéngdu fùcí – daraja ravishi (很 hěn, 最 zuì, 极 jí va h.k.); 

范围副词 fànwéi fùcí – sohalash ravishi (全 quán, 总 zǒng, 只 zhǐ va h.k.)

79

; 

                                                            

77

 

现代汉语词典。– 北京：商务印书馆，2005 年。– 817 页。 

78

  A. Hojiev. Lingvistik terminlarning izohli lug’ati. – Toshkent.: O’qituvchi, 1985. 71-b. 

79

  S. Hashimova, S Nosirova qo‘llanmasida 

范围副词 “jamlovchi ravish” deb nomlangan. (Hashimova S., 

Nosirova S. Xitoy tili grammatikasi. –Toshkent.: Jahon Print, 2012. 49-b.) 

---

45 

 

时 间 副 词   shíjiān fùcí – payt ravishi ( 已 经   yǐjīng,  曾 经   céngjīng,  刚刚 

gānggāng va h.k.); 

频率副词 pínlǜ fùcí – takrorlanish darajasi ravishi (再 zài, 又 yòu, 还 hái va h.k.) 

语气副词 yǔqì fùcí – nutq ohanggi ravishi (必定 bìdìng, 当然 dāngrán va h.k.); 

情态副词 qíngtài fùcí – holat ravishi (亲自 qīnzì, 互相 hùxiāng va h.k.); 

关联副词 guānlián fùcí – munosabat ravishi (却 què, 就 jiù, 才 cái va h.k.).

80

 

Yuqorida ko‘rsatilgan ravishlarning to‘rtinchi turi bo‘lmish payt ravishlarini Zhu 

Chingming, Vang Li, Liu Yuehua singari xitoy tilshunoslarining ishlariga 

muvofiq asosan to‘qqiz guruhga bo‘lib tahlil qildik. 

1) 

Ish-harakat, holatning sodir bo‘lganligi yoki bo‘lmaganligini ko‘rsatish 

uchun 

曾 céng, 曾经 céngjīng, 已 yǐ, 已经 yǐjīng, 都 dōu ravishlari qo‘llaniladi. 

Bu guruh ravishlari o‘tgan zamondagi vaqtni, o‘tib ketgan voqea-hodisani, yoki 

o‘tgan zamonda tugallangan ish-harakatni ifodalaydi;  

2) 

“

曾 céng/曾经  céngjīng,过  guò,  已  yǐ,  已经  yǐjīng…了 le”  turg‘un 

konstruksiya bo‘lib, ba‘zida 

已经  yǐjīng ravishidan keyin 过  guò  yordamchi  

so‘zini qo‘llash ham mumkin. Lekin gapning so‘nggida 

了 le yordamchi so‘zini 

qo‘llash grammatik talablarga yanada muvofiq keladi:  

迎 春 已 经 睡 着 了 。 Yíng chūn yǐjīng shuízháo le. Yangi yil (Bahor 

bayrami, xitoy taqvimiga ko‘ra yangi yil)ni kutib uxlab qolgan edi

81

. 

Mazkur “

已经” yǐjīng – “allaqachon” so‘zining qadimiyroq shakli “已” yǐ 

dir. 

已  yǐ  va  已经  yǐjīng  ravishlarining funksiyasi bir xil bo‘lib, o‘zaro o‘rin 

                                                            

80

 

程明安，郝文华。应用汉语。– 武汉：湖北人民出版社，2005。–290, 291 页。 

81

  

王力。中国现代语法。 - 北京：商务印书馆，2000。–  134 页。 

---

46 

 

almashib qo‘llash mumkin. 

已  yǐ  asosan yozma nutqqa xos, 已经  yǐjīng  esa 

so‘zlashdan oldin yoki biror muayyan bir vaqtdan oldin ish-harakat, vaziyat 

sodir bo‘lganini ifodalaydi. So‘zlangunga qadar yoki biror muayyan bir vaqtga 

qadar uning natija holati ilgarigiday mavjud bo‘ladi:  

农业在国民经济中已无足轻重。Nóngyè zài guómín jīngjì zhōng yǐ wú