Microsoft Word Xitoy tilida vaqt kategoriyasi

Olmosh so‘z turkumida vaqtning ifodalanishi 

Olmoshni mazmun va funksiyasiga muvofiq uchga bo‘lish mumkin: 

kishilik olmoshi, ko‘rsatish olmoshi va so‘roq olmoshi. 

这  zhè  “bu” va 那  nà  “ana u” ko‘rsatish olmoshlarini turli suffikslarni 

qo‘shish yordamida turli grammatik ma’nolarda qo‘llash mumkin.  

Masalan, 

会儿 huìr  yordamida vaqt so‘zlarining o‘rnini bosa oladigan 这

会儿 zhè huìr  va 那会儿 nà huìr so‘zlari hosil bo‘ladi. 这会儿  zhè huìr  «bu 

paytda» ma’nosini anglatib, odatda «hozir» yoki «shu zamonda» ma’nosini 

bildiradi. 

                                                            

68

刘月华。实用现代汉语语法。1983 年。–  104 页。 

---

41 

 

 

这会儿 zhè huìr so‘zining oldidan o‘tgan yoki kelasi zamonni ifodalovchi 

so‘zni qo‘yib, o‘tgan yoki kelasi zamondagi biror-bir vaqtni ko‘rsatish ham 

mumkin:  

 

这会儿雪下得更大了。你这会儿又上那儿去呀？Zhè huìr xuě xià de 

gèng dà le. Nǐ zhè huìr yòu shàng nǎr qù ya? Bu safar qor yanada kuchaydi. Sen 

shu chog‘da yana qayerga ketyapsan?

69

 

那会儿 nà huìr esa «o‘sha paytda» ma’nosini berib, o‘tgan zamonni 

hamda kelasi zamondagi biror-bir vaqtni ko‘rsatishi mumkin. Hozirgi zamonni 

esa ko‘rsata olmaydi.  

Pirovardida, o‘tgan zamon yoki kelasi zamonni ko‘rsatishini til muhitidan 

kelib chiqib bilish mumkin. Ularning qo‘llanilishi temporativlar bilan bir xil. 

Ular ega, aniqlovchi, hol va h.k.lar bo‘lib kelishi mumkin. 

这会儿 zhè huìr,那会

儿 nà huìr so‘zlarini mustaqil yakka tarzda ham, aniq bir vaqtni ifodalash uchun 

biror-bir so‘zdan so‘ng qo‘llab ham ishlatish mumkin: 

到了那会儿，农业就全

部机械化了

70

。  

Dào le nà huìr, nóngyè jiù quánbù jīxièhuà le. O‘sha paytga qadar qishloq 

xo‘jaligi butunlay mexanizatsiyalashadi. 

So‘roq olmoshlariga vaqtni so‘rash uchun ham qo‘llaniladigan maxsus 

so‘roq olmoshlari mavjud: 

什么时候 shénme shíhou – “qachon, qay paytda”, 多

会儿 duō huìr va 哪会儿 nǎ huìr – “qachon”. 

 So‘roq  olmoshi

多会儿  duō huìr, 哪会儿  nǎ huìr: bu ikki so‘z faqat 

og‘zaki nutqda qo‘llaniladi. Ma’no va qo‘llanilish jihatdan juda o‘xshash bo‘lib, 

ikkisi ham vaqtni so‘rashda qo‘llaniladi.  

                                                            

69

 

现代汉语词典。– 北京：商务印书馆，2005 年。-1727 页。 

70

  O’sha manba. 976-b. 

---

42 

 

“

多会儿” “什么时候” (qachon?)，“几时  jǐshí” (soat nechada?) ga mos 

keladi

71

，“哪会儿” so‘roq olmoshi “那会儿、这会儿” olmoshlarining so‘roq 

shaklidir. Ular gapda hol, aniqlovchi, to‘ldiruvchi vazifasida keladi.  

“

多会儿” yana kesim vazifasida ham kelib, sanani so‘rashda qo‘llaniladi. 

Bu faqat pekin shevasining og‘zaki nutqida uchraydi: 

你是多会儿来的？ Nǐ shì 

duō huìr láide? – Sen qachon kelasan? 

Shu o‘rinda ko‘rsatish olmoshi 

每   měi  so‘zini ham vaqtni ifodalash 

vazifalarini ko‘rib chiqishimiz mumkin.  

每  měi  “har” yakka o‘zi qo‘llanila 

olmaydi, odatda bevosita otga ham birika olmaydi.  

每 měi va ot o‘rtasida hisob so‘zi yoki miqdor so‘zi ishlatilishi kerak. 每 

měi “

年 nián – yil、日 rì – kun、天 tiān – kun、分钟 fēnzhōng – daqiqa、秒 

miǎo – soniya” vaqtni ifodalovchi so‘zlar bilan birikib qo‘llanishi mumkin.  

Ular o‘rtasida hisob so‘zi ishlatilmaydi. Chunki, 

年 nián、日 rì、天 tiān 

so‘zlari ham ot, ham vaqtni ifodalovchi hisob so‘zlardir. 

每 měi “月 yuè (oy), 星

期 xīngqī (hafta), 小时 xiǎoshí (soat), 人 rén (odam)” va h.k. so‘zlar bilan birga 

qo‘llanilganda, ular o‘rtasida “

个”  gè  hisob so‘zini ishlatish ham mumkin, 

ishlatmaslik ham mumkin

72

: 

每个星期开一次小组会。Měi gè xīngqī kāi yī cì 

zǔhuì

73

. 

每星期开一次小组会。Měi xīngqī kāi yī cì zǔhuì.  Har hafta bir marta 

guruh majlisi o‘tkaziladi.