Microsoft Word Сопорбоева Севара бми

3.2.Sharq  mutafakkirlarini ekologik  tarbiyaga  oid  qarashlarining xozirgi 

davr uchun ahamiyati. 

Bugun respublikamiz davlat siyosatining ustivor yo‘nalishlaridan biri bu atrof-

muhitni  asrashdan  iborat.Chunki  biz  yashayotgan  mintaqa  aholisi  ushbu 

muammoni  global  ahamiyatdagi  ko‘ptomonlama  ta’sirini  his  qilgan  holda  yashab 

kelmoqda. Jumladan, bu borada O‘zbekiston Respublikasining birinchi  Prezidenti 

Islom Karimovning 2009 yil 28 aprel kuni Qozog’iston Respublikasining Olmaota 

shahrida  Orolni  qutqarish  xalqaro  jamarmasi  ta’sischi  davlatlari  rahbarlarining 

uchrashuvida  so‘zlagan  nutqida:  «Orolni  qutqarish  xalqaro  jamarmasi  ta’sischi 

davlatlari  rahbarlarining  mazkur  uchrashuvi  nechog’li  dolzarbligini  va  majlisda 

---

40 

 

muhokama  etiladigan  masalalar  faqatgina  mintaqaviy  ahamiyatga  ega  emasligini 

ta’kidlashning xojati yo‘q, deb o‘ylayman» deb ta’kidlagani bejiz emasdir. 

Mustaqillik yillarida mamlakatimizda atrof-muhit, inson salomatligini 

himoya  qilish  borasida  keng  ko‘lamli  ishlar  amalga  oshirilmoqda. 

Istiqlolning  dastlabki  kunlaridan  O‘zbekistonda  tabiiy  resurslarni  asrab-

avaylash  va  ulardan  oqilona  foydalanish,  hozirgi  va  kelajak  avlod  uchun 

toza  tabiiy  muhitni  saqlashga  alohida  e’tibor  qaratib  kelinmoqda. 

Masalan,  uzoq  muddatga  mo‘ljallangan  atrof-muhitni  muhofaza  qilish  va 

tabiiy  resurslardan  oqilona  foydalanish  bo‘yicha  davlat  dasturi  ishlab 

chiqilib,  bosqichma-bosqich  amalga  oshirilmoqda.Soliqni  saqlash  sohasini 

isloh  qilishga  doir  tizimli  chora-tadbirlar  izchil  ro‘yobga  chiqarilmokda. 

Orol  dengizini  saqlab  qolish  va  Orolbo‘yidagi  ekologik  ahvolni 

solomlashtirishga  oid  qator  kompleks  tashabbuslar  ilgari  surilib,  amalga 

oshirilayotir.  

Bu  boradagi  ishlarning  barchasi  jahon  hamjamiyati  tomonidan 

qo‘llab-quvvatlanmoqda.  Shu  bilan  birga,  havoni  sog’lomlashtirish, 

o‘simlik  va  hayvonot  olamini  asrab-avaylash  borasidagi  ko‘plab 

muammolar  hamhal  etilmoqda.  Ushbu  sohadagi  mavjud  vazifalar  va 

mamlakatimiz da 

ekologik 

holatni 

barq arorlashtirishga 

doir 

muammolarni  hal  etish,  atrof-muhitni  mulofaza  qilish,  suv  hamda  havo 

musaffoligini yaxshilash, ularni zararli chiqindilardan himoya qilishga doir 

amalga  oshirilayotgan  keng  ko‘lamli  dasturlar  davlat  organlari,  jamoat 

birlashmalari, 

fuqarolik 

jamiyatining 

boshqa 

institutlari 

va 

mamlakatimizning  barcha  fuqarolarining  sa’y-harakatini  birlashtirishni 

taqozo  etib,  shuning  natijasi  farqli  o‘laroq,  mamlakatimizda  O‘zbekiston 

ekologik harakati shakllandi. 

Darhaqiqat, bugun ona sayyoramizda tabiiy ekologiyani asrab-avaylash global 

muammoga  aylangan.  Bu  muammoni  hal  etishga  qaratilgan  sa’y-harakatlar  milliy 

qonunchiligimizda  ham  o’z  aksini  topgan.  Mutaxassislar  fikriga  ko‘ra,  bugungi 

kunda  O‘zbekiston  Respublikasining  25  ga  yaqin  qonuni  aynan  ekologik 

---

41 

 

muammolarni ijobiy hal etish uchun to‘laqonli huquqiybaza bo‘lib xizmat qilmoqda. 

100  ga  yaqin  qonunlarda  esa  ekologiyani  asrashga  oid  moddalar  o‘z  aksini 

topgan.[20] 

Ma’lumki, Orol  dengizining  qurib  borayotgani  nafaqat O‘zbekistonning,  balki 

Yevrosiyo  mintaqasining  ham  oldida  turgan  jiddiy  muammolardan  biridir.  Bugungi 

kunda  dengiz  1980  yillardagi  holatiga  nisbatan  5  mln.  gektar  masofaga  ortga 

chekingan.  Bu  esa  mazkur  hududda  jiddiy  chora-tadbirlar  ko‘rishni  taqozo  etadi. 

«Inson  tomonidan  biosferaga  ko‘rsatilayotgan  ta’sirni  tartibga  solish,  ijtimoiy 

taraqqiyot  bilan  qulay  tabiiy  muhitni  saqlab  qolishning  o‘zaro  ta’sirini 

uyg’unlashtirish, inson va tabiatning o‘zaro munosabatlarida muvozanatga erishish 

muammolari  borgan  sari  dolzarb  bo‘lib  qolmoqda.  Beto‘xtov  davom  etayotgan 

qurollanish  poygasi,  atom,  kimyoviy  qurollar  va  ommaviy  qirg’in  qurollarining 

boshqa  turlarini  ishlab  chiqarish,  saqlash  va  sinash  insoniyat  yashaydigan  muhit 

uchun juda katta xavfdir. Ekologik xavfsizlik kishilik jamiyatining buguni va ertasi 

uchun dolzarbligi, juda zarurligi bois eng muhim muammolar jumlasiga kiradi. Bu 

muammolar  amaliy  tarzda  hal  etilsa,  ko‘p  jihatdan  hozirgi  va  kelgusi  avlod 

turmushining ahvoli va sifatini belgilash imkoniyatini beradi». 

Ekologik tarbiya – ta’lim-tarbiyaning takribiy qismi bo‘lib, talaba-yoshlarda 

atrofdagi  olamga,  atrof-muhit  va  uning  muammolari  yechimiga  nisbatan  ongli 

munosabatni shakllantirish. 

Ekologik  ta’lim  –  yoshlarga  tabiat  va  inson  orasidagi  munosabatlarni 

ifodalovchi bilimlar tizimini berish jarayonidagi o‘qitishdir. 

Ekologik  madaniyat  –  kasbiy  faoliyatda  qaror  qabul  qilish  uchun  ekologik 

javobgarlikni  his  etish,  tabiat  muhofazasi  sohasidagi  bilimlarga  egaligi,  jahon  va 

hududiy darajada ekologik muammolarni ochishda qatnashishga tayyorgarligi

.

 

Mamlakatimizdagi  ekologik  xavfsizlik  siyosati  O‘zbekiston  Respublikasi 

Konstitutsiyasi, atrof-muhit va barqaror rivojlanishga oid qonunchilik hamda  

Rio-de-Janeyro  va  Yoxannesburg  Deklaratsiyalari  prinsiplari  tamoyillari  asosida 

olib  borilib,  ijtimoiy  va  ekologik  yo‘naltirilgan  bozor  iqtisodiyoti  orqali  huquqiy 

demokratik  davlat  va  ochiq  fuqarolik  jamiyati  barpo  etilmoqda.Mamlakatimizda 

---

42 

 

yashayotgan 32 milliondan ziyod aholining yarmidan ko‘pi ekologik havfli bo‘lgan 

muhitda  istiqomat  qilmoqda.  Orol  dengizi  va  uning  atrofida  ro‘y  bergan  ekologik 

inqirozi  sovet  davrining  noekologik  agrar  va  iqtisodiy  siyosatining  natijasidir. 

Shuning  uchun  ham  davlatimizningbirinchi  Prezident  I.A.Karimov  ekologik 

masalalarni  iqtisodiy,  siyosiy  va  ijtimoiy  islohotlar  bilan  uyg’unlashtirgan  holda 

olib borishni aytib o’tgan edi. 

   O‘zbekiston  Respublikasining  tanlagan  yo‘li  tabiat  va  jamiyat  o‘rtasidagi 

munosabatlarni    iqtisodiy-ekologik  shaklidan  bosqichma-bosqich  ekologik 

munosabat  shakliga  o‘tkazishdan  iboratdir.1997  yil  29  avgustda  qabul  qilingan 

O‘zbekiston    Respublikasining    “Milliy  havfsizlik  konsepsiyasi  to‘g’risida”gi 

qonunida mamlakatimizning ekologik  dunyoqarashida quyidagilarga e’tibor berilgan: 

— shaxsning  hayotiy  zarur  ehtiyoji  bo‘lgan  kishilarning  sog’ligini  muhofaza 

qilish va insonlarning turmushi uchun optimal holatdagi ekologik sharoitlarni yaratib 

berish; 

— jamiyatning  hayotiy  zarur  ehtiyoji  bo‘lgan  oilani  har  tomonlama  qo‘llab-

quvvatlash,  mo‘tadil  ekologik  vaziyatni  tashkil  etish  aholining  sog’ligini  ta’minlash, 

jismoniy baquvvat avlodni shakllantirish; 

— davlatning  hayotiy  zarur  ehtiyojlari  bo‘lgan  —  barqaror  rivojlanishni 

ta’minlash,  mintaqaviy-iqtisodiy  holatni  mo‘tadillashtirish,  sog’lom  hayot  tarzini 

shakllantirish. 

 O’zbekistonning  birinchi  prezidenti  I.  A.  Karimovning  “O‘zbekiston  XXI  asr 

bo‘saasida:  havfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot  kafolatlari”  asari 

hamda “1999-2005 yilgacha bo‘lgan davrda tabiatni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan 

oqilona  foydalanishning davlat dasturi”da yuqorida aytilgan maqsad va konsepsiyalarni 

amalga oshirishning asosiy chora-tadbirlari quyidagilardan iborat, deb topildi: 

  ekologik  texnologiyalarni  ishlab  chiqish  va  joriy  etish.  Xalq  xo‘jalik 

tarmoqlaridagi  tabiiy  jarayonlarning  keskin  buzilishiga  olib  keladigan  barcha  zaharli 

kimyoviy moddalarni qo‘llash ustidan qattiq nazorat o‘rnatish. Atmosfera havosi va 

suvlarni  insonning  hayotiy  faoliyati  uchun  zararli  yoki  salbiy  ta’sir  etadigan 

moddalar bilan ifloslantirishni to‘xtatish; 

---

43 

 

 qishloq  xo‘jalik  ekinlarini,  eng  avvalo,  go‘zani  sug’orishda  suvni  tejaydigan 

texnologiyalarni keng joriy etish. Kollektor-zovur suvlarini daryolar va suv omborlariga 

tashlashni tartibga solish va oqova suvlarni chiqarib yuborishni batamom to‘xtatish; 

  sanoat  korxonalarida  atmosfera  havosiga,  suv  havzalariga  va  tuproqqa 

ifloslantiruvchi  hamda  zararli  moddalarni  tashlaganlik  uchun  solinadigan  maxsus 

soliqdan  keng  foydalanilgan  holda  mas’uliyatni  oshirish.  Ularda  zamonaviy,  samarali 

tozalash  qurilmalar  tizimini  joriy  etish.  Boshlang’ich  hom  ashyodan  tayyor,  pirovard 

mahsulot  olgunga  qadar  kompleks  foydalanishga  imkon  beradigan  yangi, 

zamonaviy, ekologik jihatdan samarali uskunalarnn o‘rnatish; 

    qayta  tiklanadigan  zaxiralarni  qayta  ishlab  chiqarishning  tabiiy  ravishda 

kengayishini ta’minlaydigan hamda qayta tiklanmaydigan zaxiralarni qat’iy mezon 

asosida iste’mol qilingan holda hamma turlaridai oqilona foydalanish; 

   foydali  qazilmalardan  oqilona  foydalanish.  Boshlang’ich  xom  ashyodan 

to‘liq foydalanishni ta’minlash va buning uchun eskirgan uskunalarni almashtirish, 

yangi texnologiyalarni joriy etish ayrim sexlar, uchastkalar va korxonalarni rekon-

struksiya  qilish  asosida  foydali  qazilmalarni  sanoat  usulida  yanada  to‘liq  va 

oqilona  qazib  olish.  Atrof-muhitni  muhofaza  qilish  uchun  tog’  kon  sanoatining 

chiqindilarini  o‘zlashtirishni  yanada  kengaytirish  hamda  buzilgan  yerlarni  qayta 

yaroqli holga keltirish (rekultivatsiya qilish); 

 Keng  maydonlardaga  tabiiy  sharoitlarni  tabiiy  zaxiralardan  samarali  va 

kompleks    foydalanishni    ta’minlaydigan    darajada  anik    maqsadli,  ilmiy 

asoslangan  tarzda  o‘zgartirish  (daryolar    oqimini    tartibga    solish  hamda  suvlarni 

bir  havzadan  ikkinch  isigatashlash,  yerning  suv-fizik  hususiyatlarini  yaxshilash, 

suv chiqarish va shunga  o‘xshash tadbirlarni amalga  oshirish); 

 Jonli  tabiatning  xilma-xilligini  saqlash,  tabiiy  geno  fondni  madaniy  ekinlar 

va  hayvonlarning  yangi  turlarini  ko‘paytirish  hisobiga  boshlang’ich  baza  sifatida 

saqlab qolish; 

 Qurilish  va  obodonlashtirish  rejalarining  ilmiy  asoslangan,  hozirgi  zamon 

urbanizatsiyasining  barcha  salbiy  oqibatlarini  bartara  fetadigan  tizimni  joriy  etish 

---

44 

 

yo‘li    bilan    shaharlarda    va  aholi  punktlarida    ekologik    havfsiz  muhitni  tarkib 

toptirish; 

 Jahon    jamoatchiligi    e’tiborini    mintaqaning  ekologik  muammolariga 

qaratish.  Orol  muammosi  bugungi    kunda    chinakam    keng    ko‘lamli,  butun 

sayyoramizga  daxldor  muammo  bo‘lib  qolganligini,  uning  ta’siri  hozirning 

o‘zidayoq    biologik    muvozanatni,  bepoyon    hududlarda    aholining    

genofondlarga halokatli  ta’sir   ko‘rsatayotganligini  nazarda  tutish; 

 Xalqaro  tuzilmalarning  zaxiralari,  imkoniyatlari  va  investitsiyalarini 

yuqorida  zikr etilgan  muammolarini  hal qilishga jalb  etish. 

Tabiatni  muhofaza  qilishning  milliy  dasturida  ekologik  xavfsizlikni 

ta’minlash  va  yuqorida  aytib  o‘tilgan  tadbirlarni  quyidagi  tamoyillar  asosida 

amalga  oshirish  tavsiya  etilgan: 

 davlat ekologik islohotlarning  yo‘lboshlovchisi; 

 ekologik xarajatlarni moliyalash va ularning  yangi sxemalarini jalb qilish; 

 makroiktisodiy va sohaviy  ekologik siyosatni  takomillashtirish; 

 qishloq, xo‘jalik  ishlab chiqarishini ekologiyalashtirish; 

 atrof tabiiy muhit sifatini yaxshilash maqsadini qo‘yish va standartlashtirish; 

 ishlab chiqarishning ekologik talablarini chuqurlashtirish. 

 

Ayni  paytda  bevosita  sanoat  ishlab  chiqarishi  bilan  bog’liq  bo‘lgan  azon 

qatlamini  yemiruvchi    moddalardan    foydalanishni    to‘xtatish  bo‘yicha 

Milliydastur,  mamlakatning  barqaror    rivojlanish    modeliga  o‘tish  Milliy 

strategiyasi, cho‘lga aylanishga qarshi  kurash  bo‘yicha  harakatlar  Milliy  dasturi, 

parnikli  gazlar  emissiyasini  kamaytirish  bo‘yicha  Milliy  strategiya,  muhofaza 

etiladigan tabiiy hududlarni rivojlantirish va  joylashtirish bosh  sxemasi, ekologik 

ta’limda  vatstandarti  va  ekologik  ta’lim  dasturi  ishlab    chiqilib,  izchillik  bilan 

amalga  oshirilmoqda.  Insonlar  va  hayvonlar  hayoti  uchun  xavfli  bo‘lgan 

pestitsidlarni  ishlab  chiqarmaslik  va  ularning  xavfsizlaridan    foydalanish, 

o‘simliklarni himoya qilishning  samarali  va  foydali  tizimi – biologik  metodlarni 

yaratish  kabi  tadbirlar  keng  ko‘lamda  amalga  oshirilmoqda.  Shu  muqaddas 

zaminimizda  yashagan  ulug’  ajdodlarimiz  bundan  ko’p  asrlar  ilgari  hozirgi 

---

45 

 

zamonaviy ilm-fanga poydevor qo’yib, uni rivojlantirishga beqiyos hissa qo’shgan. 

Xususan,  ular  matematika,  astranomiya,  geodeziya,  geografiya,  tarix,  arifmetika, 

tibbiyot, falsafa va tilshunoslik sohalaridagi qomusiy ishlari, ixtirolari bilan jahon 

sivilizatsiyasi  ravnaqida  o’chmas  iz  qoldirganlarg’arbda  “Nur  Sharqdan  taraladi” 

degan  iboraning  paydo  bo’lgani  ham  bejiz  emas.    Xulosa  o`rnida  quyidagilarni 

aytish  lozimki,  ajdodlarimizning  tabiatni  asrash  borasidagi  qarashlari  bugungi 

kunda  ham  o`z  ahamiyatini  yo`qotmagan  hamda  yosh  avlodning  ekologik 

madaniyatini yuksaltirishga xizmat qiladi.  

Sharq  mutafakkirlarinin  gekologik  tarbiyaga  oid  ilmiy  ta’limotlarini    yosh 

avlodga o‘qitish va u orqal io‘quvchilarni nazariy bilimlar bilan qurollantirish,  shu 

bilimlarni  amaliyotga  tadbiq  qilish  bugungi  kuning  ustivor  masalalaridandir 

Darhaqiqat,  bugun  ona  sayyoramizda  tabiiy  ekologiyani  asrab-avaylash  global 

muammoga  aylangan.  Bu  muammoni  hal  etishga  qaratilgan  sa’y-harakatlar  milliy 

qonunchiligimizda  ham  o’z  aksini  topgan.  Mutaxassislar  fikriga  ko‘ra,  bugungi 

kunda  O‘zbekiston  Respublikasining  25  ga  yaqin  qonuniaynan  ekologik 

muammolarni    ijobiy    hal    etish    uchun    to‘laqonli  huquqiy  baza  bo‘lib  xizmat 

qilmoqda.  100  ga  yaqin  qonunlarda  esa  ekologiyani  asrashga  oid  moddalar  o‘z 

aksini  topgan. 

O‘zbekiston  Respublikasining Konstitutsiyasi, O‘zbekiston Respublikasining 

ekologiyaga  oid  qonunlari,  ekologiya  va  atrof-muhit  muhofazasi  borasidagi 

Xalqaro  Konvensiya  (bitim,  shartnoma)lar,  O‘zbekiston  Respublikasi  Vazirlar 

Mahkamasi  tomonidan  qabul  qilingan  Qarorlar,  O‘zbekiston  Respublikasining 

“Ta’lim  to‘g’risida”gi  qonuni,  “Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi”,  Vazirliklar  va 

mas’ul  tashkilotlarning  me’yoriy  yo‘riqnomalari,    O‘zbekiston  Respublikasi  

birinchi  Prezidenti  I.A.Karimovning  asarlari,  nutqlari,  farmon  va  qarorlarida 

pedagog kadrlar tayyorlash va ularning integratsiyalashgan ekologik madaniyatini 

shakllantirish,  tabiat  va  atrof-muhit  muhofazasi  bo‘yicha  bayon  etilgan 

yondashuvlar, ekologik oliy ta’lim mazmunini yorituvchi o‘quv manbalari (o‘quv 

dasturlari, darsliklar va qo‘llanmalar), xorij va respublikada pedagogik va ekologik 

yo‘nalishlarda amalga oshirilgan ilmiy tadqiqotlarda ilgari surilgan g’oyalar.[2] 

---

46 

 

Talaba  yoshlar  ekologik  madaniyatini  shakllantirish  jarayoning  muhimligi, 

dolzarbligi  va  amaliy  ahamiyati  mamlakatimizda  amalga  oshirilayotgan  ijtimoiy 

iqtisodiy  islohatlar,  jamiyat  hayotining  barcha  jabhalarini  modernizatsiyalash 

masalasi  bilan  chambarchas  boliqligidadir,  chunki  mamlaktimizda  yoshlarning 

aholi  tarkibidagi  salmoi  64,0%  tashkil  qiladi.  Shu  jihatdan  olib  qarasak,  ularning 

bilim  olishlari,  tarbiyasi,  kasbiy  tayyorgarligi  masalalari  mamlakatimizdagi 

demokratik huquqiy davlat qurilishi, fuqoralik jamiyatini shakllantirish jarayonida 

muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  O‘zbekistonda  mustaqillik  yillarida  Oliy  majlis 

tomonidan  ekologiya  bo‘yicha  30  dan  ortiq  qonunlar  va  250  dan  ortiq  Direktiv 

hujjatlar  qabul  qilindi.  Ushbu  umumdavlat  ahamiyatiga  molik  ekologik 

yo‘nalishdagi hujjatlar mazmuni aholi orasida, talaba yoshlarimizga tizimli  ta’lim 

tarbiya vositalari orqali tushintirilmoqda 

 

Yoshlarda  ekologik  madaniyatni  shakllantirishning  ahamiyati  faqat  uning 

tarbiyaviy  tomonida  emas  balki,  yurtimizning  iqtisodiy,  ijtimoiy  taraqqiyoti  va  

yuksalishi  bilan  chambarchas  bog’liqligidadir.  Ta’kidlash  lozimki,  globollashuv 

jarayonida,  davlatlar  orasida  iqtisodiy,  madaniy  aloqalar  kengayib  borayotgan 

bugungi  davrda  O‘zbektston  Respublikasining  jahon  hamjamiyati,  shu  jumladan 

Markaziy  Osiyodagi  tutgan  o‘rni,  obro‘si  muttasil  oshib  bormoqda.  Bunday 

imkoniyatlarning  qo‘lga  kiritilishida  talaba  yoshlarimizning  ham  bevosita  hissasi 

bor.  Mamlakatimizda  ekologik  muaommalarning  yechimini  topish  uchun 

urunishlarida,  ushbu  sohada  amalga  oshirayotgan  tadbirlarida,  ekologik  muhitni 

solomlashtirish uchun bajarayotgan amaliy ishlarda o‘z ifodasini topmoqda.  

O‘qituvchining  bolalarga  ekologik  ta’lim  va  tarbiya  berishda  xalqimizning 

o‘ziga  xos  milliy  tarbiyasidan  o‘rinli  foydalanishi  yaxshi  samara  beradi.  Milliy 

tarbiyamizda  to‘rt  narsa,  yer,  suv,  tuproq,  havo  muqaddas  hisoblangan.  Xalqimiz 

juda  qadim  zamonlardan  suvga  e’tiqod  qo‘yib,  yozning  eng  jazirama  kunlarida 

“Suv  sayli” o‘tkazgan. Ota – bobolarimiz “Suv tabiat in’omi, hayot manbai”, deb 

bejiz  aytishmagan

.

  Har  tomchi  suvni  gavhardek  qadrlab,  bog’  –  rog’lar 

yaratishgan.  Biz  esa  suvdan  xo‘jasizlarcha  foydalanishimiz  natijasida  Orol 

muammosining  tug’ilishiga  sababchi  bo‘ldik.  Sirdaryo  va  Amudaryoning 

---

47 

 

belgilangan  yerga  to‘la  yetib  bormasligi  natijasida  bugun  O‘rta  Osiyo  uchun 

ahamiyatli bo‘lgan Orolning butunlay yo‘qolish xavfi bo‘ldi. 

Demak, talaba – yoshlarga ekologik tarbiya berishda milliy qadriyatlar, urf – 

odatlar,  an’analar,  marosimlar,  nodir  qo‘lyozmalar  va  davlat  arboblarining  ushbu 

sohaga oid faoliyatlari mustahkam didaktik asos bo‘lib, bular orqali ularni atrof – 

muhitni  toza  saqlashga,  ozodalikka,  pokizalikka  va  eng  asosiy  sog’lom  turmush 

tarzi hamda muhitini tashkil eta olishlikka o‘rgatiladi.  

Jamiyatning  iqtisodiy  va  ijtimoiy  jihatdan  taraqqiyoti  darajasi  undagi  xalq 

xo‘jaligining  turli  jabhalariga  ta’sir  etadi.  Bu  borada  o‘ziga  xos  global  va 

mintaqaviy  ekologik  muammolar  ham  yuzaga  kelaveradi.  Bunda  global 

muammolarga  Orol  fojiasi,  Chernobil  halokati,  Xarosima  va  Nagasaki 

shaharlardagi  bombo  portlashlar  hamda  shu  kabilar  misol  bo‘la  olsa,  mintaqaviy 

muammolarga  zavod  va  fabrikalardan  chiqadigan  zararli  chiqindilar  yoki  ma’lum 

hududdagi  tuproq  erroziyasi,  ba’zi  kasalliklarning  ko‘payishi  va  shu  kabilarni 

misol qilib olish mumkin