|
www.ziyouz.com
кутубхонаси
28
tashlash, qamoqqa tiqish bilan kifoyalanmay, mazkur harakat bosh qarorgohidan ham o‘ch olishga
qasd qilganlar. Qishloq ahlining yarmidan ko‘pi bosmachilikda yohud bosmachiga boshpana
berganlikda, uni yashirganlikda, u bilan hamkorlik qilganda ayblanib, jisman yo‘q qilingan, bu yerdagi
man’aviy hayot tayanchi bo‘lmish mozor katta zambaraklardan o‘qqa tutilgan, tepalik to‘p o‘qi
vositasida ko‘chirib tashlangan, sun’iy g‘orning ochiq qolgan kichik bir qismiga esa tuproq tashlanib,
berkitib yuborilgan ekan.
Vodiydagi milliy-ozodlik harakatining eng yirik markazlaridan, qarorgohlaridan, tayanch
nuqtalaridan biri bo‘lmish G’orbuvo ana shunday joy edi.
Muhtaram kitobxon, shu yerda bir oz mavzudan chiqib ketgan bo‘lsakda, tarixga bo‘lgan ushbu
ma’naviy sayohat kitob mundarijasiga unchalik zarar yetkazmagan bo‘lsa kerak deb hisoblaymiz.
Milliy-ozodlik harakatining vodiydagi eng qizg‘in o‘chog‘i, boshqaruv markazi bo‘lmish muqaddas
G’orbuvo go‘shasi, uning qadimdan qolgan qo‘rg‘oni, minglab shahidlarni o‘z bag‘riga olgan
tepaliklari bilan bog‘liq xotiralar asta-sekin odamlar yodidan o‘cha bordi. Balki bu borada Vaqtning
o‘zigina emas, balki, loqaydlik, sho‘rolar davridagi mafkura ta’siri ham faoliyat ko‘rsatgandir. Nima
bo‘lganda ham, bu tabarruk zaminning ahamiyati unutilib, tirikchilik ko‘yida yurgan mahalliy aholi
uning muqaddas bo‘lmish tuprog‘idan g‘isht va guvalaklar quyishga tushib ketdilar. Agar taqdir bu
go‘shaga ajoyib inson, asli tagi Toshloqning Varzak kentidan bo‘lmish, falakning gardishi bilan
hozirda Istanbulda istiqomat qilib turgan, yilda bir bor kelib, Vatan tuprog‘ini ko‘ziga to‘tiyo qilib
surguchi vatandoshimiz, o‘sha suronli-dolg‘ali yillarda kent sardori bo‘lmish Asomiddin
Mingboshining nabirasi Sobir Sayxon Xolmatxon o‘g‘lini bizga yo‘llamaganda, kim bilsin, bu azim
tepalikdan nom-nishon qolarmidi?
Vatan ishqi, vatanparvarlik hissi, aslida, hech kimga begona emas. Biroq bu ishq Vatan tuprog‘idan
ayri yurgan kishilarda kuchliroq bo‘lishi tabiiydir. Sobir Sayxon vatanga har bir tashrifida bu
muqaddas go‘shani ziyorat qilmay qo‘ymaydi. U navbatdagi tashriflaridan birida bu holatni ko‘rdi-yu,
joni hiqildog‘iga kelib, darhol bong urdi “O’zbekiston adabiyoti va san’ati” gazetasi bosh muharriri,
mashhur yozuvchi, Ahmadjon Meliboev va boshqa jonkuyar ziyolilar, fidoyilar yordamida xalqqa,
tegishli tashkilotlarga murojaat qilib, bu go‘shani na faqat milliy-ozodlik harakati, balki xalqimiz,
vatanimiz tarixi bilan bog‘liq noyob yodgorlik ekanligini tushuntirdi, bu joylarni o‘z holicha saqlab
qolish, uni xalqimiz, ajnabiy mehmonlar, sayyohlar uchun ochiq havodagi muzeyga aylantirish
g‘oyasini ilgari surdi va shu yo‘l bilan saqlab qolishga muvaffaq bo‘lindi.
Mazkur kitobni yozish uchun olib borgan tadqiqotlarimiz shuni ko‘rsatdiki, bu tabarruk joy Sobir
Sayxon shaxsi uchun ham begona emas ekan:
Birinchidan, Sobir Sayxon bobosi Asomiddin Mingboshi, garchan rasman podsho Rossiyasi
hukumati mansabdori bo‘lsada, xalq ozodligi harakatining boshida turgan kurashchilardan biri ekanligi
ayon bo‘ldi. U kishi 1916 yil voqealaridan keyinroq Shermuhammadbekka ikkita beshotar miltiq va
o‘q-dori tutqazib, qo‘llab-quvvatlagan, ozodlik kurashiga oq fotiha tilagan edi. Tadqiqotimiz
mobaynida Shermuhammadbekka dastlabki qurolni tutqazgan kishi shaxsi haqida boshqa
ma’lumotlarga ham duch kelgan bo‘lsakda, qurolni birinchi bo‘lib aynan Asomiddin Mingboshi
berganligi dalillar bilan isbotlandi.
Ikkinchidan, taqdir Sobir Sayxonni Shermuhammadbek xonadoni bilan tutashtirganligi ham ma’lum
bo‘ldi: Shermuhammadbekning ukasi Toshmuxammadbek tomonidan jiyani bo‘lmish
Xolmuxammadbekka Sobir Sayxon qayin og‘a bo‘lar ekan.
Ushbu yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan ikki omil bo‘lmagan taqdirda ham bu muqaddas maskan Sobir
Sayxon uchun begona emasligi ayondir. U Vatanga alohida muhabbati bilan xorijdagi o‘zbeklar ichida
yaqqol ajralib turadi. Uning Vatanga muhabbatini asarlarida, O’zbekistonning tarixi va bugungi kuni
haqida yozgan maqolalaridan ham ko‘rishimiz mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
