|
www.ziyouz.com
кутубхонаси
77
aybnomaga qo‘shilishi kerak. Yaxshisi, bu bayonnomani tergov hujjatlariga qo‘shmagan ma’qul...
Bronislavskiy bilan suhbatimiz allaqachonlar xayoldan ko‘tarilib ketgan edi, Ibrohim Karimning
kitobi va Usmon Alievning xotirasini o‘qigandan keyingina yodimizga tushdi.
Mazkur xunxor urush ishtirokchisi, ChK da ham biroz xizmat qilgan qo‘qonlik Meliboy ota
Abdullaev bilan qachon suhbat qursak, mavzu o‘sha urush haqida bo‘lar edi:
“— Madaminbek qo‘rboshilar ichida eng salohiyatli va obro‘ e’tiborlisi edi, — deya xotirlar edi
Meliboy ota, — shu tufayli sovetlar undan doim xavfsirab kelgan. Hatto u sulh tuzgandan keyin ham
qo‘mondonlik, ChK nazarida “Vrag
№
1” (eng xavfli dushman demoqchi– M.X) hisoblab kelingan.
Shu tufayli ChK uni jisman yo‘q qilish uchun doimo qulay vaziyat, imkoniyat qidirgani esimda bor.
Front maxsus bo‘limi uni nafaqat jisman yo‘q qilish, balki bu qotillikdan siyosiy foyda chiqarish, uni
qo‘rboshilar qo‘li bilan o‘ldirish, yoki aybni bir amallab ularga to‘nkab yuborish zarur, deb hisoblar
edi...”
Xullas, Muhammadaminbek Shermuhammadbek bilan sulh muzokaralari yuritish uchun uning
huzuriga borayotgan paytda, 1920 yil 14 mayda o‘ldirildi. Ko‘plab adabiyotlarni ko‘rib chiqqan,
ko‘plab kishilar bilan suhbatlashgan bo‘lsakda, qo‘limizda aniq bir dalil, aniq bir hujjat bo‘lmaganligi
sababli, u “falon kishining qo‘lida o‘lim topdi” degan da’vo va xulosadan yiroqmiz: taxmin ko‘p, aniq
bir isbot yo‘q. Har bir chigalni yechish bandaga doim ham nasib qilavermas ekan, vallohi a’lam
bissavob, Alloh hammadan ko‘p bilguvchidir. (Taqdiri fojiali tugagan Madaminbek qabri Qirg‘iziston
respublikasi, Oloy vohasidagi Shig‘ay qishlog‘ida).
YASHNAGAN CHO’G’
Yuqorida eslatib o‘tilganidek, 1919—1920 yil oralig‘idagi qish mavsumida milliy-ozodlik harakati
qator zarbalarga uchrab, katta talafot bergan, yirik qo‘rboshilar tog‘larga chekingan, go‘yoki, ozodlik
harakati olovi biroz so‘nib, ustini qo‘ranta kul qoplagan cho‘g‘ holatiga kelib qolgan edi. Qizil
qo‘mondonlik bu holatni o‘zining katta g‘alabasi sifatida baholadi. Ayniqsa, Madaminbek bilan sulh
tuzilgandan so‘ng, qizillar “bosmachilik harakati oloviga suv quyib, uni butunlay o‘chirdik” degan
xomxayolga bordilar. Turkiston fronti Inqilobiy-Harbiy kengashining 1920 yil 30 martda chiqargan
buyrug‘i shunday boshlanadi:
“Bir umr to‘lqinlanib kelgan Farg‘ona tinchib qoldi, uzoq davom etgan kurashdan azob chekib
kelgan aholi esa tantanali ravishda sotsialistik qurilish ishiga kirishib ketdi”.
Tatar o‘qchi brigadasi tashkil topgan kunning bir yilligi sharafiga Kuybishev tomonidan 1920 yil,
25 martda yuborilgan tabrik xatida quyidagi satrlar bitilgan:
“Siz o‘zingizning Farg‘ona aholisiga nisbatan bo‘lgan benuqson, o‘rtoqlarcha munosabatingiz, o‘z
matonatingiz va intizomliligingiz, o‘z qat’iyatingiz va jasoratingiz bilan bosmachilik harakatini
o‘chirdingiz”.
Biroq, qizil qo‘mondonlik ham, uning rahbarlaridan bo‘lmish Kuybishev ham chuchvarani xom
sanagan ekanlar. Alloh Farg‘onaga yana bir bor zafar shamolini yuborib, cho‘g‘ ustidagi qo‘rantani har
tomon parishon qilib, cho‘g‘ini yashnatib yubordi. Bu cho‘g‘dan shunday alanga chiqdiki, qizil o‘t
o‘chiruvchilar unga bas kelolmay qoldilar.
Turkiston frontining Inqilobiy-harbiy kengashi Muhammadaminbek bilan sulh tuzilgach, uning
qo‘lida xizmat qilgan 7200—8000 yigitdan iborat qo‘shinni qayta qurib, to‘rtta polk tuzadi va ularni
umumlashtirib, Turk brigadasi deb ataydi. Sho‘rolarning o‘zi bu polklarda xizmat qiluvchi askarlarga
norasmiy tarzda “Sho‘ro bosmachilari” deb nom beradi. Madaminbek shahid bo‘lgach, “uning o‘limida
sho‘rolarning qo‘li bor” degan xabar qo‘shin ichida yashin tezligida tarqaladi. Turk brigadasi ichida,
uyushgan holda bo‘lmasada, isyonlar boshlandi. Shundan so‘ng qo‘mondonlik bu brigadani
qurolsizlantirish haqida qaror chiqaradi. Bundan xabar topgan yigitlar qurol-yarog‘lari bilan ozodlik
lashkari saflariga qochib o‘tadilar, natijada bu lashkar yanada qudrat kasb etadi.
Mansurxo‘ja Xo‘jaev. Shermuhammadbek qo‘rboshi
Do'stlaringiz bilan baham: |
