Microsoft Word safety(eng, rus, uz). doc

4. Optik tolali asboblarda ishlatganda texnika 
xavfsizligi. 
Optik o‘lchov asboblarini ishlatilishida quyidagi 
keltirilgan qoidalarga amal qilish zarurdir: 
1
O‘lchov asbobni elektr tarmoqqa ulashdan 
oldin asbobni erga ulash kerak. 
2
Tarmoqqa ulangan asbobni qizish darajasiga 
etguncha kutish lozim. 
3
Elektr tarmoqdagi kuchlanish stabil bo‘lishi va 
tez o‘zgaruvchan tebranishlar bo‘lishi mumkin emas. 

---

698 
4
Optik modulyator elektr tarmoqqa ulanishidan 
oldin o‘chiq xolda bo‘lishi kerak. 
5
O‘lchov ishlarini bajarish vaqtida optik nur 
tarqatuvchilarni ko‘zga yoki tanaga yo‘naltirish qatiyan 
man etiladi. 
6
To‘lqin uzunliklari optik nur tarqatuvchi 
diapazonlariga mos tushmasa ishlatish man etiladi. 
7
Asbobni yuqori sezuvchan yuzasini xo‘l yoki 
iflos lattalar bilan artish (tozalash) man etiladi. 
8
O‘lchov ishlari bajarilgandan so‘ng lazer va 
foto qabul qilgichlarni kirish joylari qopqoqchalar bilan 
yopilishi kerak. 
9
Razyomli (qo‘shgichli) muftalarni ishlatishda 
extiyotkorlik bilan ishlash. Bunda texnik personal optik 
tolalarga ishlov berishda xavf borligini bilishi kerak. 
Optik tola bilan ishlashda texnika xavfsizligining 
bir necha ko‘rinishlarini qarab chiqamiz: ko‘rish 
qobiliyatini pasaytirish darajasiga qarab nurlanish 
manbalarini turlash, optik tolalar bilan ishlash va 
kimyoviy moddalarni ishlatish usullari. Nurlanish 

---

699 
manbalari va extiyot choralari. Bir necha yillar 
davomida sanoatning rivojlanishi tufayli biz ayni bir 
to‘lqin uzunlikda ishlaydigan turli xil quvvatga ega 
bo‘lgan nurlanish manbaalariga egamiz (7.3-jadval).
 
7.3-jadval 
Telekommunikatsiyada ishlatiladigan nurlanish 
manbalari 
To‘lqin uzunligi 
(spektr) 
Qo‘llanilishi 
Sinf 
(odatta) 
632 dan 670 
gacha 
(ko‘rinarli qizil) 
Polimer tolali va optik tolali 
aloqa o‘rnatgichlarida. 
2 va 3A 
850 (infraqizil) 
Ko‘p modali ishlatishlarda, 
svetodiodlar. 
1 
Ko‘pmodali ishlatishlarda, 
lazerlar 
1 
Ko‘pmodali ishlatishlarda, 
VCSEL lazerlari 
3 tadan 1 
980 (infraqizil) 
Boyitilgan erbiemli optik 
kuchaytirgichlar uchun quvvat 
beruvchi lazerlar 
3 tadan 1 
1300 (infraqizil) 
Ko‘p modali ishlatishlarda. 
1 
1310 (infraqizil) 
Bir modali ishlatishlarda 
1 
Yarim o‘tkazgichli optik 
kuchaytirgichlarda 
3 tadan 1 
1480 (infraqizil) 
Boyitilgan erbiemli optik 
kuchaytirgichlar uchun quvvat 
beruvchi lazerlar. 
3 tadan 1 
1550 (infraqizil) 
Bir modali ishlatishlarda 
1 

---

700 
Ko‘chirilgan erbiemli tola 
kuchaytirgichlarida 
3 
Kabelli televideniya 
tizimlarida 
3 
1625 (infraqizil) 
Bir modali ishlatishlarida 
1 
Optik tolali tizimlarda ularning uch turi ishlatiladi: 
svetodiodlar, oddiy lazerlar va vertikal rezanatorli tashqi 
nurlangan lazerlar (Vertical-Cavity Surface-Emitting 
Laser – VCSEL). Bu bilan birga bu uch xil turdagi 
qurilmalarning xam bir necha ko‘rinishlari mavjud. 
Fabri-Pero rezonator va taqsimlangan teskari 
aloqali lazerlar, shuningdek tashqi va frontal nurlangan 
svetodiodlar. Bundan tashqari, optik signallarni 
kuchaytirish uchun kuchaytirgichlar keng qo‘llaniladi, 
shu bilan bir qatorda yarimo‘tazgichli (Semiconductor 
Optikal Amplifier – SOA) va boyitilgan erbiem tolaga 
asoslangan ancha keng taralgan kuchaytirgichlar 
(Erbium-Doper Fiber Amplifier - EDFA) ham 
ishlatiladi. 
Ko‘rsatma. Ba’zi lazerlar, shuningdek VCSEL 
turdagilari, bir yo‘la ikki sinfning ko‘rsatgichlari bilan 

---

701 
belgilangan, chunki ular turli hil quvvat va xar-hil 
o‘llanilish sohalarida ishlatilishi bilan farq qiladi. 
Nurlanishni detektorlash. Nurlanishni aniqlashda 
ishlatiladigan qurilmalar ichida eng ko‘p tarqalgani optik 
quvvatni o‘lchagichlardir. Ular turli hil to‘lqin 
uzunlikdagi 
nurlanish 
quvvatini 
o‘lchaydigan 
fotodetektorlardan tashkil topgan. Bundan tashqari 
boshqa qurilmalar ham ishlatiladi – mos ravishdagi 
elektron aktivlashtirilganda ularga tushgan infraqizil 
nurlanishni payqay oladigan fotosenserli kartalar, 800 va 
1300 nm to‘lqin uzunlikdagi infraqizil nurlanishni 
ko‘zga ko‘rinadigan nurlarga o‘zgartirib beradigan 
infraqizil ko‘rish qurilmalari. Keyingi uskuna yordamida 
ko‘pincha 
nurlanish 
manbaalarining 
quvvat 
xarakteristikasi aniqlanadi. 
Ma’lumotlarni uzatishning optik texnikasi bilan 
ishlayotgan mutaxasislar albatta xar-bir tola aktiv 
holatda bo‘lishi mumkinligini esga tutgan holda yo‘l 
tutish kerak shuning uchun hech qachon uzatgichning 

---

702 
kirish teshigiga yoki konnektorning ustki qatlamiga 
qarash mumkin emas. 
Optik kabel tizimlarining elementlarini ko‘rib 
chiqayotganda eng namunali qurilma mikroskop 
xisoblanadi. Bu qurilma tolaning ustki qatlamini 
o‘rganishga imkon beradi, lekin undan chiqayotgan 
infraqizil nurlanishni ko‘rishga imkon bera olmaydi. 
Tola ustki qatlamining qayta ishlanish sifatini nazorat 
ilish uchun 200-400 marta kattaytiradigan mikroskoplar 
to‘g‘ri keladi. Odatda ko‘zni himoya ilish uchun ularga 
nurlanish darajasini to‘lqin bog‘liq holda 2-35 dB ga 
kuchsizlantiradigan lazer fil’tri o‘rnatiladi. Fil’trli 
mikroskoplar oddiysidan ko‘ra ancha qimmat, lekin 
hafsizroqdir. Ishingizda xar doim shu turdagi 
mikroskoplari 
ishlating, 
va 
ularga 
buyurtma 
berishingizdan oldin har birining qo‘llanmasini 
yaxshilab o‘rganib chiqing. 
Optik 
kabel 
tizimlari 
o‘rnatilishida 
kerak 
bo‘ladigan 
qurilmalarning 
ko‘p 
jamlanmasida 
joylashgan, 30-100 marta kattaytiradigan mikroskoplar 

---

703 
ko‘pincha umuman fil’trga ega bo‘lmaydi. Ular bilan 
ishlashda ko‘zga jaroxat etkazish extimolligi juda katta. 
SHuning uchun bunday turdagi uskunalarni tola qayta 
ishlash sifatini tekshirishda ham, texnik xavfsizlik 
talablarining qondirilayotganini tekshirishda ham 
ishlatish tafsiya etilmaydi. Xar qanday holatda ham, 
bunday mikroskoplarni ishlatayotganda foydalanuvchi 
har doim ko‘zni lazer nurlanishidan himoya qiladigan 
ko‘z oynak taqishi shart. 
Tolani qayta ishlash. Optik kabel tizimlarining 
ko‘pchiligida usti qorejagan shishali tola ishlatiladi. 
Bunday turdagi tola zarur chidamlilikni ta’minlab 
beradi, tolaga bo‘lgan e’tiborni pasaytiradi va ishlab 
chiqaruvchiga ularni bir-biridan ajratish uchun xar-hil 
turdagi 
ranglarga 
bo‘yash 
imkonini 
beradi. 
Konnektorlarini montaj qilishda yoki kabellarni ulash 
jarayonida qobiq olib tashlanadi. qobiqni olib tashlash 
vaqtida kimyoviy moddalar va uskunalardan to‘g‘ri 
foydalanishda, tolani qayta tiklashda va uning siniqlarini 
ishlatishda ko‘pgina savollar tug‘iladi.

---

704 
Ustki qobiq olib tashlanishi bilan tola ximoyasiz 
bo‘lib oladi. Tashqi qobiq olib tashlanishi bilan tola 
himoyasiz qoladi va onson sinadi. Bunda tolaning 
mayda zarrachalarining teri ostiga tushish extimolligi 
oshadi.
Shuning uchun ish joyini shunday jixozlash 
kerakki, bunda u erda ishlash xavfsiz bo‘lishi kerak. 
Bunga mos keladigan gilamchalar va stollarni ko‘pchilik 
ishlab chiqaruvchilar tomonidan tayyorlanadi. Stol usti 
tolani qayta ishlashda duch keladigan rang bo‘yicha 
kontrastlashtiruvchi qoplamaga ega bo‘lishi kerak, bu 
esa yanada xavfsiz va qulay ishlash sharoitlaridan 
biridir. Labaratoriyalar va ishlab chiqaruvchi xonalarga 
qora, Yorug’lik qaytarmaydigan va turli kimyoviy 
unsurlar ta’siriga chidamli, onson tozalanadigan, ishchi 
qoplam to‘g‘ri keladi. Stolning tuzilishi shunday bo‘lishi 
kerakki, bunda stol chetlari va yuzasida tola qoldiqlari 
yig‘ilmasligi kerak.
Tashqi muxit sharoitlarida qora yumshoq yuzali 
gilamchalar to‘shash tavsiya etiladi. Ularning asosiy 

---

705 
sifati, og‘irligining kamchiligi va ixchamligi( ular onson 
yig‘iladi va asboblar qutisida saqlanishi mumkin). 
Asosan 3 xil ishchi stollaridan foydalaniladi. 
Telekommunikatsiya xonalari uchun eng yaxshisi 
kichkina engil stollar mos keladi. Undagi xavfsiz ish 
muxiti qaytarmaydigan qatlami va tola bo‘laklarini 
saqlash uchun mo‘ljallangan konteynerlar xisobiga 
ta’minlanadi.
Kabellarni etishtirish bilan shug‘ullanuvchilar 
uchun yanada uzun va balandlikni boshqarish imkoniga 
ega stollar mos keladi. SHu bilan birga yaxshi 
yoritilganlik, kattalashtiruvchi ko‘zoynaklarni va 
kabellarni 
turli 
shikastlanishlardan 
imoyalovchi, 
mahkamlovchi qurilmalarga ega bo‘lishi kerak. Ish 
joyini “o‘rdak bo‘yin ”li lampalar yoritadilar. Bu 
lampalar labaratoriyada tashqi muxit (maydon) 
sharoitlarida ham juda yaxshi yoritadi. 
Himoya ko‘zoynaklari. 3-sinfdagi lazerlar bilan 
ishlaganda ishchilar mos filtrli ko‘zoynaklarni taqishlari 
kerak. VCSEL tipli lazerlar asosidagi komponentlar 

---

706 
bilan ishlovchi mutaxasislar, 850nm to‘lqin uzunligiga 
mo‘ljallangan ximoya ko‘zoynaklarini taqib yurishlari 
kerak. Bulardan tashqari, ularni qo‘yilgan vazifasiga 
mos keluvchi optik zichlikli (Optikal density-O.D) 
filtrlar bilan jixozlash kerak. Masalan: 1ga teng O.D 
uchun o‘tuvchi optik nurlanishning so‘nish miqdori 
10dB ga, 2ga teng bo‘lganda 100dB ga teng. Nurlanish 
manbalaridan chiquvchi optik quvvatni bilgan holda, 
o‘tuvchi 
nurlanishning 
quvvatini 
darajagacha 
kamaytirish uchun, O.D ning kerakli qiymatini aniqlash 
mumkin. Optik kabellar bilan ishlashdagi texnika 
xavfsizligi 
tolalarni 
qayta 
ishlashda, 
ayniqsa 
konnektorlar montajida va kabellarni etishtirishda, oddiy 
himoya ko‘zoynaklari yaroqlidir. Ular normal ish 
jarayonida tola fragmentlarining ko‘zga tushishining 
o‘ldini oladi. Biroq, sizning birdaniga ko‘zingizni 
qichigingiz kelib qoldi. Agar bunda o‘lingizga bir 
qarashda xavfsiz ko‘ringan tolaning bo‘lakchalari 
yopishib qolgan bo‘lsa, himoya ko‘zoynagining 
himoyalash qobilyatini yo‘qa chiqarishi mumkin. 

---

707 
Tolaning parchalari kichik va shaffof bo‘lib, ular teriga 
sezilarsiz holda yopishib qolishi mumkin. Shu sababli, 
o‘llarni tez-tez yuvib turish tavsiya etiladi va bu ko‘zni 
himoya qilishning yana bir usuli xisoblanadi. 
Ko‘zoynaklarda ishlash zarur va ularda labaratoriya va 
maydon sharoitlarida ko‘p vaqt o‘tkazilganligi uchun 
asosiy e’tiborni ularning tuzilishi va qulayligiga aratish 
kerak. Zarralarni utilizatsiya qilish: tolaning zarralarini 
utilizatsiya qilish kerak. Buning uchun chiqindilar 
kichkina yopiladigan butilkalarga o‘xshash maxsus 
konteynerlarga yig‘iladi. Zarrachalarni, odatda, plastik 
paket kiydirilgan axlat chelaklariga tashlanadi. Chelakda 
”Shisha bo‘lakchalari bor” deb aniq qilib yozilgan yozuv 
qo‘yish kerak. Chelakni tozalaganda, paketni olmay 
turib uni boshqa paketga solish, og‘zini yaxshilab 
bog‘lab qo‘yish kerak. Tola zarrachalarini utilizatsiya 
qilish kabelni yig‘uvchi shaxs zimmasiga yuklatiladi va 
bu shartnomaga kiritilgan bo‘lishi kerak. Tola zarralarini 
xech qachon pollar ostiga to‘kish kerak emas. Chunki 
ulardan ishchilar jaroatlanishi mumkin. Otik tola bilan 

---

708 
ishlovchi xar bir odim, agar u barcha extiyotkorliklarga 
amal qilsa ham, barmog‘iga mayda zarrachalarning 
yopiship qolishidan imoyalanmagan. Zarrachalarning 
teri ostidan “teflon qoplamali” pintset yordamida olib 
tashlashi kerak. U oddiy temir pintsetga nisbatan 
yumshoq yuzaga ega. Oddiy pintset zarrani sindirishi va 
u teri ostida qolib ketishi mumkin. Ish joyidagi 
ximikatlar turli sohalarda kabi tolali optika bilan 
ishlashda turli kimyoviy unsurlar ishlatiladi. Ba’zi 
kabellarda, suvni itarib tashlovchi gellar o‘llaniladi. 
Tolaning 
ko‘pchilik 
konnektorlarida 
tolalar 
ul’trabinafshali, 
anaerobli 
yoki 
termik 
qotirib 
jipslashtirilgan, 
mexanik 
ulagichlarga 
sinish 
koeffitsientini 
moslashtirish 
uchun 
xar 
xil 
suyiltiruvchilar bilan joylashtiriladi. Bundan tashari 
kabellarni kabel kanallari orqali tortishda turli xildagi 
aralashmalardan surish kerak bo‘ladi. Bu material va 
aralashmalarni 
sotayotganlarda 
ularga 
“moddani 
ishlatishdagi exiyotkorlik choralari yo‘riqnoma”si 
(Material Safety Data Sheet-MSDS) bo‘lishi kerak. 

---

709 
MSDS maxsulotini ishlab chiqarish xaqidagi 
batafsil ma’lumotlarni, remda joylashgan xavfli narsalar 
xaqida yong‘in va portlash xavfining fizik xususiyatlari 
xaqida; sog‘liqa zararli(avfli) narsalar xaqida; boshqa 
moddalar bilan tez reaktsiyaga kirishadigan moddalar 
xaqidagi ma’lumotlar; ishlatish va idishdan bo‘shatish 
xaqidagi ma’lumotlar, shu bilan birga, bu unsurlarni 
ishlatish jarayonida amal qilish kerak bo‘lgan maxsus 
himoya va extiyotkorlik choralari xaqida batafsil 
malumotlarni o‘z ichiga oladi. Kimyoviy unsurlar yoki 
materiallarni buyurtirganda xar doim ularning MSDS 
yo‘rinomasini talab qiling.
Bundan 
tashqari 
bu 
yo‘rinomalar 
tashqi 
sharoitlarda ishlaganda xam xar doim qo‘l ostida bo‘lishi 
kerak. Optik tola bilan ishlash joylarida eyish va ichishni 
taqiqlash 
kerak. 
Bularni, 
yaxshisi, 
maxsus 
uzoqlashtirilgan joylarda xar doim tola va ximikatlar 
bilan ishlaganda qo‘lni yuvishni unutmasdan bajarish 
kerak. Ish joyidagi xavfsizlik qoidalarining qanchalik 
ko‘pligiga qaramay, ularni erinmasdan bajargandagina 

---

710 
ular effektiv xisoblanadi. Xavfsizlik bilan bog‘liq 
muammoni xosil ilish uchun bittagina odam etarli, va 
uni bitta odam to‘xtata oladi. 
“Lazer”-so‘zi optik kvant generatorining keng 
tarqalgan nomi bo‘lib . ingliz tilida bunday generatio 
nomini bosh xarflardan olingan – Light Amplication dy 
stimulated Emission of radiation “majburiy nurlanish 
yaratish xisobiga Yorug’likning kuchayishi”ni anglatadi. 
Lazerdan foydalanganda xizmat ko‘rsatuvchi 
shaxsga bir qator xafli omillar ya’ni lazer nurlanish ta’sir 
qilish mumkin. Birlamchi va ikkilamchi (aks etgan) 
nurlanishlarni ko‘z va teriga zarar etkazishga ko‘ra 
standartga muvofiq lazerlar 4 sinfga bo‘linadi. 
1-
sinfiga va teriga xavfsiz bo‘lgan lazerlar kiradi. 
2-
sinfiga to‘g‘ri va oynadan chiqish nurlanish aks 
etgan nurlanish faqat ko‘zga ta’sir etuvchi lazer kiradi. 
3-
sinfdagi lazerlar to‘qri oynadan dimffizion aks 
ettiruvchi yuzadan 10 schm oraliqda diffizion aks etgan 
nurlanishlarni ko‘zga xavfli ta’sir bilan xarakterlanadi. 

---

711 
Diffizion aks ettiruvchi yuzadan 10 sm oraliqda 
diffizion aks ettiruvchi nurlanish teriga xavfli ta’sir 
etadigan lazerlar 4- sinfga ta’luqlidir. 
Kondensator batereyalarini tok bilan ta’minlovchi 
zaryad qurilmalarida yuqori kuchlanishni mavjudligi 
elektr toki o‘tish xavfini ko‘rsatadi.
Qachonki lazerlarni ta’minoti 10 kV dan yuqori 
kuchlanishda amalga oshirilsa rengen nurlanishi vijudga 
kelishi mumkin. 
TOAL qurilish va ekspluatatsiyasi lazerli nur 
taratuvchi sifatida turli yarim o‘tkazgichli ilmiy-neonli 
va boshqa turdagi moslamalar ishlatiladi. Lazer 
nurlaridan inson organizm a’zolarida birlamchi va 
ikkilamchi biologik o‘zgarishlar mumkin. Ta’sir etish 
darajasi: nurlanish intensivligidan, ta’sir davomatidan 
to‘lin uzunligidan, inson tanasini ta’sirchanlik darajasiga 
bog‘liqdir. Lazerni generatsiya nurlanish darajasidan, 
uni 4 ta sinfga bo‘lish mumkin: 
1.
Inson tanasiga xavf tug‘dirmaydi. (zerkalno 
otrojenie) 

---

712 
2.
Ko‘zga to‘ridan to‘ri yoki ko‘zgudan aks 
nurlanishdan xavf tudiradi. 
3.
Ko‘zga 
to‘ridan 
to‘ri, 
ko‘zgudan 
aks 
nurlanishdan xavf borligi. 
4.
Inson tanasiga (ko‘ziga) diffuzli aytishlardan 10 
sm oraliqda xavf tug‘diradi. 
Lazer nurlanishni biologik ta’siri nurlanish quvvati, 
to‘lqin uzunligi, impuls xarakteri, impulslar ketma-
ketligi chastota nurlanganlik davomiyligi nurlantiruvchi 
yuzani o‘lchamlari nurlantiradigan to‘qimalarni anotolik 
va funktsional xususiyatlariga bog‘liq. 
Lazer nurlanishni uzluksiz tezlik ta’siri odatdagi 
qizish bilan ko‘pgina umumiylikka ega. Impuls rejimida 
ishlaydigan. Lazerlarda ba’zi xususiyatlar mavjud. 
Impuls lazer nurlanish ta’sirida nurlangan to‘qimalarda 
bosim to‘saddan tez oshadi zarb to‘lqini vijudga keladi 
va nixoyat to‘qima mexanik shikastlanadi. Maxalliy 
ta’siri turli organlar –ko‘z terini shikastlanishida 
nomoyon bo‘lishi mumkin. 

---

713 
Ko‘zning optik muxiti 0.4 mkm dan 1.4 mkm
gacha oralig‘dagi nurlanishni o‘tkazadi. Rubin, geliy-
neon lazerlarining nurlanishlari ko‘zning optik muxiti 
orqali deyarli o‘zgarishsiz o‘tib uning nixoyatda sezgir 
qismlari to‘rlarda qobig‘ini deyarli to‘li egallaydi. 
Lazer nurlanishini ko‘zni bosha elementlarida 
qisman tomirli qobig‘ida xam darajada yutilishi 
mumkin. Faqatgina lazerni to‘qri tuzilishidan xam ko‘z 
shikastlanishi mumkin. 
Lazer nurlanishi terini shkastlanish darajasi 
faqatgina nurlanish parametrlariga emas balki terini 
pigmentaulyasiga va qon aylanishiga xam bog‘liq 
pigmentli terilar (masalan tug‘ma dog‘lar) lazer 
nurlanishi to‘liq teriga nisbatan ko‘proq yutadi. Biroq 
pigmentauiyani yo‘g‘ligi lazer nurlarini olib keladi 
natijada shikastlanish yuqoriroq xarakteriga ega bo‘lishi 
mumkin. 
Lazer 
nurlanishni 
organizmga 
ta’siri 
shuningdek lazer nurlanish parametiriga xam bog‘liq. 
Bunda markaziy tizimi va yurak-qon tomiri tizimlari 
(tomir distomiyasi miyada qon aylanishi buzilishi qonni 

---

714 
bioximik tarkibi o‘zgarishi) doomiyatigafunktsional 
buzilishlar bo‘lishi mumkin. 
Lazerlardan foydalanish qoydalarida va sanitar 
normalarda muguz parda ko‘z to‘r pardasi va teri uchun 
chegaraviy 
mumkin 
bo‘lgan 
nurlanish 
satxlari 
o‘rnatilgan. 
Monoimpulsli 
va 
uzluksiz 
lazer 
nurlanishlarni chegaraviy ruxsat etilgan (mumkin 
bo‘lgan) sathi sifatida to‘lqin uzunligini λ xisobga olgan 
xolda biologik effektlarni chiqarmaydigan minimal 
energetik ekspozlumyalar qabul qilingan λ=0.308 mkm 
to‘lqin uzunlikli uzluksiz lazer nurlanish uchun ish nuri 
mabaynida ko‘z va terini nurlanishda chegaraviy ruxsat 
(CRE) sathi. W
CRE
=10
-4
Dj/sm
2 
bo‘ladi. 
Turli 
parametrli 
lazer 
nurlanishini 
inson 
organizmini bir joyiga bir vatning o‘zida ta’siri 
natijasida biologik effektlar yig‘indisi shartida lazer 
nurlanishi W
E
sathini chegaraviy ruxsat etilgan sath 
qiymatiga nisbati oshmasligi kerak . 
W
1
/W
CRE1
+W
2
/W
CRE2
+…….+W
n
/W
CREn
(7.1). 
1
£

---

715 
0.4-1.4 to‘lqin uzunligi diapozonida nurlanish 
manbaini burchak o‘lchamini yoki to‘r parda dog‘ni 
nurlanish diametri va qorachiq diometri to‘g‘rilovchi 
koeffitsent sifatida qo‘shimcha xisobga olinadi. 
Davriy impulsli nurlanishda agar bir impulsni 
nurlanish davomiyligi 0.25 s dan kam bo‘lsa chegaraviy 
ruxsat etilgan satxi impulslarni takrorlanishi chastotasi 
va impuls seriyalari ta’siri davomiyligi xisobga olgan 
holda anilanadi.
7.4 - jadval 
Lazerning xavfli ta’sir darajasi 
Birlamchi biologik effekti 
Ikkilamchi biologik effekti 
To‘lin 
uzunlik, 
mkm 
Generatsiyalangan 
lazer energiyasini 
vaqt davomida 
ta’siri DJ (Ee) 
To‘lqin 
uzunlik, 
mkm 
Generatsiyalangan 
lazer energiyasini 
vaqt davomida 
ta’siri DJ (Ee) 
1 
0,2∙0,4 
1,4 dan 
katta 
Ee<0,8 d
2 
0,4 – 
0,75 
Ee < 4,8∙10
-4
Pn
B 
0,4 – 
1,4 
Ee <7,7∙10
-5
.t. 
2 
0,4 – 
1,4 
7,7∙10
-5
< Ee < 
3,2∙10
2
n 
0,4 – 
0,75 
4,8∙10
-4 
Pn
B
10
2 
Pn
B 
3 
0,2 – 
0,4 
0,8 d
2
2
0,4 – 
0,75 
Ee > 10
2
Pn
B 
0,4 – 
3,2∙10
2
n 2

---

716 
1,4 
4 
0,2 dan 
katta 
Ee>10
2 
- 
- 
Ishchi 
personallarni 
nurlanishdan 
saqlashda 
quyidagi usullar qo‘llaniladi: 
-
Ogoxlantiruvchi signalizatsiyalarni yoqilishi; 
-
Pasaytirilgan quvvatda ishlash; 
-
Distansion boshqaruv; 
-
Ish rejimini (tartibini) tanlash; 
-
Ekranlashtirishlar. 
Ishchi xodimlarni lazer nurlaridan saqlashni 
ta’minlashda, faqat maxsus jixozlangan xonalarda 
bajarish mumkin. Bunda devol potolok va bosha 
predmetlar (maxsus asboblardan tashari) aks qaytargichli 
yuzasi bo‘lmasligi kerak. Hamma lazerlar lazer xavfligi 
bo‘lgan belgilar bilan markirovka qilingan bo‘lishi 
kerak. Elektromagnit maydonni va nurning tarqatish 
darajalarini xar doim o‘lchash ishlari mexnat 
muxofazasini tashkillashini bajarishda zarur bo‘lgan 
choralaridan biridir. 

---

717