|
4.4. Alisher Nawayı shı
ǵ
armalarında pedagogikalıq pikirler.
Ulli shayir Alisher Nawayi
1441 jılı 9 fevral`da Awganıstannıń Gerat
qalasında tuwıladı. Ol ájayıp talant iyesi bolıp, 3-4 jaslarına tol
ǵ
an waqıtlarında-aq
Faxriddin Attordıń «Mantiq-ut-tayr» shı
ǵ
armasın yadlap aladı. Alisherdegi ilim
úyreniwge bol
ǵ
an qızı
ǵ
ıwshılıqtı óz waqtında ańla
ǵ
an ata-anası onı 1445 jılı Gerat
mektepleriniń birine oqıw
ǵ
a beredi. Sońınan Irannıń Meshxet qalasında oqıwın
dawam ettiredi.
Mektepte oqıp júrgen waqıtlarında ótmishtegi ilimpazlardıń, ullı oyshıllardıń
hám sol zamanda
ǵ
ı záberdes bol
ǵ
an shayırlardıń shı
ǵ
armaları menen tanısa
baslaydı. Ol bunıń menen sheklenip qalmay 10-12 jaslarında-aq ustazı Lutfiydiń
basshılı
ǵ
ında ózbetinshe shı
ǵ
armalar dórete baslaydı.
Alisher usı waqıtlardan baslap-aq talantli shayir sipatinda xaliqqa tanıla
baslaydı. Ol Turkiy tilinde jazılgan qosıqlarına Nawayı dep, farsı, tájik tilindegi
qosıqlarına fani degen ádebiy laqap qoyıp jazadı.
Nawayı ilim hám kórkem ónerdiń túrli tarawları, ádebiyat, tariyx, til bilimleri,
muzıka, suwretlew oneri menen birge tálim-tárbiyanı jetilistiriwge de úlken dıqqat
awdaradı. Ol ozinin «Xamsa Maxbubul-qulub» atlı úlken shı
ǵ
armasında tálim-
tárbiya
ǵ
a, ádep-ikramlılıqqa baylanıslı óziniń kóz-qarasların bayanlaydı.
Ol ilimdi xalıqtı nadanlıqtan, jawızlıqtan qutqarıwshı faktor sıpatında
táriypleydi. Nawayı bilimlerdi tınbay, úzliksiz úyreniw zárúr dep esaplaydı. Ol
jaslar
ǵ
a tereń bilim beriwge mu
ǵ
allimler, medrese oqıtıwshıları hám ustaz
tárbiyashılardıń ózleri aldı menen bilimli hám tárbiyalangan bolıwı zárúrligin
uqtırıp ótedi.
Nawayı hár bir jastıń aqılıy jaqtan kámalga keliwinde ilimniń hám pánniń
ayrıqsha áhmiyetke iye ekenligine isenim bildiredi.
Ádep-ikramlıqtıń eń áhmiyetli ólshemi sanalgan ádep haqqında pikir jurgizip
Nawayı jaqsı minez qulıqtıń tiykarı ádep dep kórsetedi. Nawayı jaqsılıqtıń
qádirine jetiw qásiyetlerin ózinde qáliplestiriw, nápsiniń talabınan ózin tutıw,
sonday-aq tákabırlıq, menmenlik tek óz paydasın oylap is tutıw, jalataylıq hám
nadanlıq t.b illetlerdi qaralap, olardan awlaq bolıw jollarında bayan etedi.
Nawayı shıgarmalarında adamlardıń fizikalıq jaqtan salamat bolıw, kúsh-
quwatlı bolıw islerinede dıqqat awdaradı. Máselen Nawayı shı
ǵ
armalarınıń
qaharmanları Furqat, Iskender obrazlarında fizikalıq tárbiya beriwge itibar
qaratadı. Onıń shıgarmalarında kámil insandı tárbiyalawdıń usıl hám metodları,
quralları da sáwlelendiriledi.
Onıń shı
ǵ
armalarında bala tárbiyası menen shanaraqta hám mektepte
shugıllanıp úlgi kórsetiw usıllarınan paydalanıw usınıs etiledi. Tárbiya hám tálim
beriw ata-ana hámde mugallim tárepinen alıp barılıwı lazım dep kórsetiledi.
Nawayı balalarga dene jazasın beriwdi emes, al óz ólsheminde xosh mulayimlik
penen qatnas jasawdı uqtıradı. Ol tárbiyada insannıń ózin-ózi tárbiyalawı, qáte
kemshiliklerdi sezip dúzetiwlerinede itibar beredi.
Enciklopediyalıq bilimlerdi tereń ózlestirgen Alisher Nawayı xalq arasında
joqarı húrmetke miyasar boladı. Balalıqtan birge ósken dostı sultan Husayn
Bayqara Alisher Nawayınıń qábiliyatın, bilimin hámde turmısqa kóz-qarasların
joqarı bahalaydı. Ózine wázir etip tayınlaydı.
Mámleketlik
ǵ
ayratker sıpatında jumıs alıp bar
ǵ
anda ol tiykarınan ádebiyat,
tariyx, til bilimleri, muzıka, suwretlew óneri, arxitekturanı rawajlandırıw menen
birge jaslar
ǵ
a tálim hám tárbiya beriw máselelerinede ayrıqsha dıqqat-itibarın
qaratadı.
Alisher Nawayı óz shı
ǵ
armalarında kámil insan obrazların jaratıp, olardıń
obrazında óz kórinisin tabatu
ǵ
ın ruwxıy-ádep-ikramlılıq sıpatlardı qásterleydi.
Onıń mashqalaların sáwlelendiriwshi shı
ǵ
armalarında kámil insandı qáliplestiriw
procesiniń mazmunı, onıń ózine tán tárepleri, jolları, forma hám usılları
haqqında
ǵ
ı pikirlerin bildiredi.
Ilim-pán sırların iyelewdiń insan ushın áhmiyetin kórsete kelip, ilimdi
qarań
ǵ
ılıqtı jaqtırtıp turatu
ǵ
ın shıraqqa megzetedi. Ilimge insandı, xalıqtı
nadanlıqtan,
ǵ
ázepleniwden qutqarıwshı derek sıpatında qaraydı.
Alisher Nawayı Samarqandta óz esabınan “Ixlosiya” medresesin qur
ǵ
ızadı
hám onıń janınan mektep ashadı. Nawayı tárepinen tiykarlanıl
ǵ
an bilimlendiriw
sisteması tómendegilerdi óz ishine aladı: 1. Mektep yaki medresede bilim alıw;
2. Alım, ónerment yamasa iskusstvo xızmetkerlerine shákirt bolıw tiykarında tálim
alıw; 3. Ózbetinshe ilimdi úyreniw.
Do'stlaringiz bilan baham: |
