mektebiniń tiykarın salıwshı hám basshısı sıpatında ajayıb tabıslardı qolga
kirgizedi. Bul mektep duńyaga tanılıp úlken abıroyga erisedi.
1405—1411 jılları, sol dáwirdiń nızamlıqlarına bola ámir
shoh Malik
Ulu
ǵ
bekke atabegi bolıp bekitiledi. Onıń tiykar
ǵ
ı wazıypası áskeriy hám siyasıy
tárbiya beriwden ibarat boladı.
Ulu
ǵ
bek orta ásirlerden saqlanıp kiyatır
ǵ
an «Suluk ul-muluk» (Patshalar
ushın qollanba) kitabın júdá puxta úyrenedi. Kitapta kórsetilgen mámleketti
basqarıw, salıqlardı toplaw, túrli lawazım iyelerin tayınlaw hám basqada áhmiyetli
máseleler sóz etilgen edi.
Ol babasınıń eń jaqın adamlarınan biri Badriddin menen kóp waqtın
ótkeredi. Belgili alım Bóriboy Ahmedovtıń kórsetiwi boyınsha Badriddin
Samarqandda bol
ǵ
an waqtında Ulu
ǵ
bekti Kóksarayda
ǵ
ı kitapxanasına
baslap
baradı hám kitapxana
ǵ
a tazadan kelgen Abulqasım Ferdawsiydiń «Shahnama»sın
hám al-Fer
ǵ
aniydiń «Kitob fi javome’ ilm an-nujum
va usul al harakat as-
samoviya» («Juldızlar haqqında
ǵ
ı ilim menen aspan jaqtılandırıwshıları
háreketleriniń tiykarların (bir-birine) qosıwshı kitap») kitabın kórsetedi.
Ulu
ǵ
bektiń ilimge bol
ǵ
an qızı
ǵ
ıwshılı
ǵ
ı, qábiliyatı, miynetsúygishligi onı
astronomiya mektebiniń tiykarın salıwshı dárejesine jetkerdi.
1411 jilı 17 jasında Mirza Uligbek Maverennaxr hám Túrkstannıń hákimi
etip tayinlanadı. Biraq ol hákiyamiyattı basqarıw
ǵ
a emes al ilimge shıntlap berilip
ketedi. Ulugbek 20 jaslarında-aq óz dáwiriniń úlken alımı bolıp jetisti.
Ulugbek
Samarqandta, Buxarada, Gijdivanda 3 medrese saldıradı.
Samarqandtagı medrese qurılısı 1417 jılı baslanıp 1420 jılı pitkeriledi.
Ma
ǵ
lıwmatlar
ǵ
a qara
ǵ
anda Ulu
ǵ
bek «Medreseniń baslı
ǵ
ı etip barlıq pánlerden,
ilimlerden xabarı bar adamdı qoymaqshıman hám sonday adamdı tabaman» dep
aytqan deydi. Sol waqıtlarda bul sózdi esitken, gileń gerbishlerdiń arasında jaman
kiyimde otır
ǵ
an Muhammed ismli adam «bul lawazım
ǵ
a óziniń ılayıqlılı
ǵ
ın»
bildiredi.
Ulu
ǵ
bek onıń menen sáwbetlesip kóredi hám onı baslıq etip saylaydı.
Medreseniń ashılıw saltanatında alımlardan 90 adam qatnasadı hám Muhammed
usı jerde bayanat jasaydı. Onıń jasa
ǵ
an bayanatın Ulu
ǵ
bek hám Qazızada
Rumiydan
basqa hesh kim, anı
ǵ
ıra
ǵ
ı 90 alımnıń birde-birewi túsinbeydi.
Medresede basqada alımlar menen bir qatarda Ulugbektiń ózide astronomiya
boyınsha sabaq beredi, bayanatlar jasap turadı.
1424 jılı Ulugbek Obiraxmat sayınıń boyınan rasatxana (observatoriya)
imaratın qur
ǵ
ızadı. Rasatxana qurılısı 5 jılda pitedi. Onıń kitapxanasına kóplegen
ilimiy kitaplar aldırılıp toltırıladı. Rasatxanadagı saqlanatugın kitaplardiń sanı 15
mıńnan artıq boladı.
Sol waqıtlarda Samarqantda Ulugbektiń atirapına 100 den aslam alımlar
toplangan bolıp, rasatxana akademiya wazıypasın ótegen edi. Medrese menen
rasatxana arasında bekkem baylanıs bolıp, observatoriyada islep atırgan
ilimiy
xızmetkerlerdiń bir bólimi medresede sabaq beretugın boladı.
Ol 1018 juldızdıń sol waqıtta
ǵ
ı ja
ǵ
dayın, halatın hám háreketlerin anıqlaydı.
Onıń juldızlar
ǵ
a ba
ǵ
ıshlan
ǵ
an “Risolai Ulu
ǵ
bek” degen miyneti házirgi waqıtta
Hindistannıń Aligarh universitetiniń kitapxanasında saqlawlı.
1449 jılı Ulu
ǵ
bek qaytıs boladı. Sońınan Samarqand alımlari áste-áste
Jaqın hám Orta Shı
ǵ
ıs mámleketleri boylap tarqalıp ketedi. Olar ózleri bar
ǵ
an
jerlerde Samarqand alımlarınıń tabısların jetkeredi. Sonıń ishinde Ali Qushchı
1473 jılı Stambul
ǵ
a barıp, ol jerde observatoriya quradı.
Ali Qushchınıng Stambulda
ǵ
ı miynetleriniń arqasında Ulu
ǵ
bektiń alımlı
ǵ
ı
haqqında
ǵ
ı xabar Evropa mámleketlerine tarqaladı.
Mırza Ulu
ǵ
bek derlik 40 jıl dawamında Maverennahrdıń danıshpan
húkimdarı bolıp, tınıshlıqtı saqlaw, xalıqtıń turmıs sharayatın jaqsılaw
islerine
ayrıqsha úles qosadı. Oz ómirin keleshek ushın, búgingi turmıs ushın sarplaydı.
Ulu
ǵ
bek jas áwladqa aqılıy tárbiya beriwge ayrıqsha itibar qaratadı. Jaslardı
dún’yalıq bilimlerdi iyelewge shaqıradı. Bilimsizlikke qarsı gúresedi. Ol
bilimlerdi tek
ǵ
ana kitaplardan emes al, turmıstıń ózinende alıwdıń zárúrligin
kórsetip ótedi.
Ulu
ǵ
bek medreselerdegi oqıw múddetin 15—20 jıldan 8 jıl
ǵ
a túsiredi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
