|
Kutubxonachi.uz
115
Suhbat davom etar edi. MK kotibining o‘z og‘zidan eshitgan gaplardan hang-mang bo‘lib, shu paytda
meni tashvishga solgan va qiynagan narsalarni yashirishga intildim. Suhbat davomida aytgan
mulohazalarim va bildirgan e’tirozlarim haqida bu o‘rinda gapirib o‘tirmayman. Fikrlarim shu ma’noda
unchalik muhim emaski, ularda MKning mavqeidan farq qiladigan yoki aytaylik, Konyuxanovning fikriga
e’tiroz bildiradigan gaplar yo‘q edi, nari borsa mening mulohazalarim suhbatdoshning ehtiyotkorlik bilan
bildirgan mulohazalariga o‘xshaydi.
Nega o‘sha suhbatni endi eslab, vahimaga tushyapman?! Va endi kosmosdan turib oradan ancha
vaqt o‘tgandan keyin xitob qilayotirman: ikszurriyotlar atrofida nima ishlar qilina boshlagan, nimalar
rejalashtirilgan, nimalarga tayyorgarlik ko‘rila boshlagan. Esda qolgan o‘sha uchrashuvni xolisanlillah
tasvirlashga harakat qilar ekanman, hamma narsani qanday bo‘lgan bo‘lsa shundayligicha, o‘zimni ham
o‘sha soatda qanday ahvolga tushib qolgan bo‘lsam o‘shandog‘icha tasvirlayman. Mening o‘sha paytda
o‘zimni qanday tutganim obro‘yimga obro‘ qo‘shmaydi. Lekin o‘sha kezda Eski maydonda o‘zimni
boshqacha tutishim mumkin ham emas edi, men o‘zimni oqlamoqchi emasman, men qahramon
emasman, qahramon bo‘lmoqchi ham emasman, lekin vijdon hurmati, aytib qo‘yishim kerak: o‘zimni
boshqacha tutishim amri mahol edi; aks holda kelajakda meni siqib qo‘yishar, o‘zimning asosiy
mavzuimni tadqiq qilishdan asta-sekin chetlashtirib, partiyaning sodiq askarlari bo‘lmish o‘z xodimlarim
bu mavzuni o‘ziniki qilib olishgan bo‘lur edi – Fanlar akademiyasi tarixida bunday misollar to‘lib-toshib
yotibdi. Ko‘pincha rahbarlikni va ta’sirni boy berish fandagi o‘rinni yo‘qotishdan ko‘ra ham dahshatliroq
halokatga sabab bo‘lar edi. Nimasini aytasiz, men borib turgan aqidaparast, hokimiyatning malayi bo‘lib
ish tutdim, axir o‘sha davrdagi ziyolilarning ko‘pchiligi urushdan so‘ng qiliching bilan tezak chop
deganlariday, o‘zlari haqida endi nimalar deyishmasin, xuddi menga o‘xshab kun ko‘rishgan.
Yana ahamiyatiga ko‘ra boshqalardan qolishmaydigan, o‘sha holatda menga xalaqit bergan bir jihat,
shaxsiy masala... Tushunib turibman, o‘zimni oqlash uchun aytayotganim yo‘q, shunday bo‘lsa ham...
Organizmga har doim fermentlar berib turadigan me’da osti bezi kabi o‘zimning ota-onam noma’lumligi
haqida Konyuxanov nima deb o‘ylayapti ekan degan alamli fikr meni to‘xtovsiz siquvga olar va tinchlik
bermas edi. Bu fikr menga o‘zimni odamday his qilishimga imkon bermas edi. U buni bilar edimi yoki
yo‘qmi, yo bo‘lmasa, o‘zining fikr-xulosalari hamda g‘oyalariga mahliyo bo‘lib, mening kim ekanligimni,
nasl-nasabimni butunlay unutib qo‘ydimikin yoki aksincha, tarjimai holimdagi ana shu faktdan – bir
vaqtlar Ruza bolalar uyining eshigi yonida qanor matoga o‘rab tashlab ketilgan bolaning tarjimai holi
voqeasidan atayin foydalanayo-tirmikin? Aslida men ham ikszurriyotman, tabiiy holda tug‘ilgan bo‘lsam
ham, nasl-nasabsiz, urug‘-aymoqsiz o‘shanday odamman, bag‘ritoshlik bilan bo‘lmasa ham sabot-
matonat bilan, pinagini buzmasdan ish ko‘radigan, o‘z ishining qattiqqo‘l mutaxassisi, o‘z layoqati
hamda vaqtini maqsadni aniq ko‘zlagan faoliyatidan boshqa narsalarga sarflamaydigan xodim deb nom
chiqarganman. Hamma narsa shuni ko‘rsatdiki, partiya mafkurachilarini xuddi shu xususiyat qoniqtirar
edi ular, ikszurriyotlarning xuddi ana shunday bo‘lishlarini xohlar edilar. Men taqdir taqozosi bilan
ikszurriyot bo‘ldim-qoldim. Bu haqda oshkora gapirilmasa ham, men istar-istamas jonli misol, ma’lum
darajada timsol bo‘lib qoldim... Buni tushunar edim... Ehtimol, Eski maydondagi eng nufuzli
xosxonalardan birida g‘alati his-tuyg‘ular shuning uchun ham o‘sha kuni mening yuragimga g‘ulg‘ula
solgandir.
Men o‘zimni bo‘shang, beqaror sezdim: jonim qiynoqda edi. Shunday bo‘lib chiqdiki, shu xonada,
o‘zimning ishtirokimda menga qarshi fitna uyushtirildi. Ilmiy tajribalar bilan jinoyat o‘rtasidagi chegara
qaerdan o‘tadi, ana shu omonat chiziqni kim ko‘rsata oladi?! Qalbimni shubha kemirar edi: agar bu
narsa insoniyatning uzoq davrlardan buyon davom etayotgan avlodlar silsilasida mashaqqatlar chekkan
asriy armonlariga qarshi, qo‘rqinchli va bema’ni hayot bilan yashayotgan bo‘lsa ham, avloddan-avlodga
takomillashishga chanqoq insoniyatga qarshi – o‘zlariga nasib qilmagan bo‘lsa-da bolalari, nevaralari
baxtga erishadilar deb astoydil ishongan ajdodlarning orzu-umidlaridan kelib chiqib, mo‘‘jiza ro‘y berib,
Oхirzamon nishonalari (roman). Chingiz Aytmatov
Do'stlaringiz bilan baham: |
