|
Kutubxonachi.uz
107
muhokama qilmaganman, boz ustiga yaqin-atrofdagi kishilardan ham tashlandiq degan gap-so‘zlarni
hech qachon eshitgan emasman.
O’ylashimcha, birga ishlashib turganlar uchun men eng avvalo talabchan ilmiy rahbar, qattiqqo‘l
boshliq, barcha tan olgan va kattakonlarning doimiy e’tiborida bo‘lgan obro‘li kishi edim. Iqror bo‘lishim
kerakki, mening nazarimda, insoniyat uchun la’nati jumboq bo‘lmish intilish – shuhratparastlik va
amrifarmonlik balosidan men ham xoli emas edim. Men hamma vaqt mavqeimni mustahkamlashga, o‘z
obro‘-e’tiborimni oshirishga harakat qildim. Orqavarotdan men haqimda “Bizning gendik” deb
pichirlashganlari “Bizning general direktorimiz” degan ma’noni emas, balki “Bizning genial diktatorimiz”
degan ma’noni anglatar edi. Bundan zarrachayam xijolat tortmas edim. Buni tushuntirib berish qiyin.
Lekin hokimiyatga, hukmronlikka bo‘lgan zo‘r chanqoqlik chindan ham insoniyatning aql bovar
qilmaydigan jumboqlaridan biridir. Va men buyurishga, farmon berishga orzumand edim, hammani
tartib-intizomga chaqirar, o‘zimning yopiq laboratoriyam xodimlaridan, direktor bo‘lganimdan keyin esa
institut xodimlaridan, ham so‘zsiz itoatkorlikni talab qilar edim, iste’dod va tartib-intizom – kadrlarni
tanlashda mening andozalarim ana shu edi.
Ana shular tufayli men eksperimentator sifatida biologiyada yangi, kutilmagan yo‘nalishning dadil
tashabbuskori sifatida faqat fanda hammaning diqqatini o‘ziga qaratgan taniqli namoyandagina emas,
shu bilan birga, tashkilotchilik, rahbarlik bobida ham obro‘-e’tiborga sazovar edim. Ha, mening omadim
chopdi, bu sohada manfaatdor tashkilotlarning yordami ham chakki bo‘lmadi, lekin bu haqda alohida
gapirarmiz, men bo‘lsam, muvaffaqiyatlardan ilhomlanganimdan, shiddat bilan kuch to‘plagan qovoq
ariga o‘xshab, fan pay-kali ustida parvoz qilar edim: men kashfiyotdan kashfiyotga uchib, oldinlari hech
kimga noma’lum bo‘lgan fikr-g‘oyalar shovqinidan gangib yurar, ana shu sohada abadiylik sir-asrorining
muallifi – Olloh taoloning o‘zini ham orqada qoldirishga tayyor edim. Men ilmiy eksperimentlar doirasida
bo‘lsa-da, ota-onalar xohlashadimi-yo‘qmi, kimning yorug‘ dunyoga kelishini, qanday tug‘ilishi, qanday
ota-onalardan tug‘ilishini shaxsan o‘zim hal qilar edim, ularning urug‘laridan nima yarata olishimni
bilishsa edi...
Men endi o‘zimga o‘zim deyman: buning ajablanarli joyi yo‘q, o‘zingni “menga yetadigan kishi yo‘q”
deb hisoblashingning sababi ham shunda! Nimasini ham aytsam – men inson homiladorligi va tug‘ilishini
idora qila olganimdan chinakamiga esankirab qolgan edim.
Chorva mollarini sun’iy qochirishga o‘xshash, sun’iy urug‘lantirish yo‘li bilan ota-onalari noma’lum
odamlarni yaratish fikri birinchi bor paydo bo‘ldi. Zootexnika sohasida-ku, bu masala hammavaqt
dolzarb muammo. Inson o‘zining xo‘jalik manfaatlariga qarab chorva mollarining zotlarini o‘zgartirib
kelgan.
Eksperimental biologiya bu holatdan qanchalar uzoqlashib ketdi. Endi u shunchaki ilmiy-tadqiqot
maqsadlaridagina emas, balki odamning tug‘ilishini idora qilish, to‘g‘rirog‘i, bu borada tsirkdagi
nayrangboz kabi, xohlagancha hunar ko‘rsatish yo‘li bilan odamni sun’iy yaratish muammolari ila
shug‘ullanmoqda!..
Ha, fanning qorong‘i kavagida (fanga o‘z mohiyatidan boshqa hamma narsa bir pul) karaxt holda
otilib ketganimni anglab yetishga endi harakat qilayotirman, biroq o‘sha paytlarda inson zoti uchun
xavfli bo‘lgan, axloq doirasidan chetga chiqadigan mashg‘ulotlarga o‘ylamay-netmay boshim bilan
sho‘ng‘ib ketganim haqida fikr yuritmas, buni xayolimga ham keltirmas edim. Men uchun, yosh olim
uchun birdan-bir o‘lchov — ilmiy peshqadamlik edi. Va fan tantanasi yo‘lida men shunday sohaga kirib
bordimki, u barcha dinlarda taqiqlangan, oldin biron kishi ham bu jabha sari qadam qo‘yishga jur’at eta
olmagan edi, men bo‘lsam ilohiy eshikni surbetlarcha tepar edim, holbuki, bu eshik ostonasida Xudoga
tiz cho‘kish kerak edi.
Mana, sen qaerlarga borib qolding. Kunlardan bir kun seni institut partkomiga chaqirishdi va katta
hurmat, xayrixohlik, hatto xushomadgo‘ylik bilan kechirim so‘rab bildirib qo‘yishdiki, sening ilmiy
Oхirzamon nishonalari (roman). Chingiz Aytmatov
Do'stlaringiz bilan baham: |
