Microsoft Word O'quv qo'llanma

§ 4.3. Pedagogika fanlari bo'yicha ilmiy pedagogik tadqiqotlarida statistik 
usullardan foydalanish 
Pedagogik va ilmiy pedagogik tadqiqotlarga qo'yiladigan zamonaviy 
talablardan biri bu pedagogik eksperimentning ishonchliligi va samaradorligini 
tekshirish uchun ma'lumotlarni qayta ishlashning matematik statistik usullaridan 
foydalanish bugungi kunning dolzarb vazifasidir. Shuni alohida ta'kidlash kerakki, 
bu ko'pincha tadqiqotchilarning tayyor emasligi bilan bog'liq muayyan 
qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Ilmiy pedagogik tadqiqotchilar uchun o'z ilmiy 
pedagogik tadqiqot ishlarida o'zlashtirish va undan samarali foydalanish uchun 
statistik usullar qiyin emasligini ko'rsatishga harakat qilamiz. Pedagogik 
tadqiqotlarda gipotezani tekshirishning ko'p turlari mavjud, masalan: Student testi, 
Snedecor-Fisher testi, Maknamar testi, Vilkokson belgi testlari (bir tomonlama test, 
T) , Wilcoxon testi va boshqalar. 

Jinsi, shaxsiy ma'lumotlari va boshqalarni o'z ichiga olgan nominal 
o'zgaruvchilar, bunday ma'lumotlar ustida arifmetik jarayonlarni o'tkazib 
bo'lmaydi, chunki ular o'ziga xos xususiyatga ega. Odatda ular o'ziga xos 
xususiyatlariga ko'ra sinflarga bo'linadi; 

miqdoriy yoki tartibli o'lchov shkalasi bo'lgan, shuningdek oddiy 
o'zgaruvchilar deb ataladigan ma'lumotlar. Ushbu ma'lumotlarni tahlil 
qilishda tartiblangan texnologiyalar qo'llaniladi. Ba'zida parametrik usul 
ishlatiladi; 

miqdoriy o'zgaruvchilar. Ular akademik ko'rsatkichlar va turli baholovchi 
tadqiqotlarni o'z ichiga olgan o'lchangan ma'lumotlarning ifodalanish 
darajasini ko'rsatadi. Bu tip bilan ishlashda barcha an'anaviy tahlil turlari 
qo'llaniladi. 
Ko'p hollarda pedagogik usulning samaradorligini o'rganish jarayoni ikki 
bosqichga ajratiladi: qidiruv eksperimenti va ommaviy tekshirish. Qidiruv 
eksperimentini o'tkazishda ob'ektiv ma'lumotlarni olish uchun uncha katta 
bo'lmagan hajmdagi va katta massaga ega bo'lgan namuna tanlanadi. 

---

i
v
‐
o
j
335
Tadqiqotning asosiy vazifasi - gipotezaning to'g'riligini tekshirishdir. 
Gipotezalarning bir necha turlari mavjud. 
Birinchi turdagi gipotezani sinab ko'rishda, muvofiqlik mezonlari 
qo'llaniladi. Tajribadagi pedagogik hodisaning o'rganilgan xususiyatini miqdoriy 
o'lchovlar asosida bunday tekshiruvlardan foydalanish mumkin. 
Ikkinchi turdagi gipotezalarni sinovdan o'tkazish parametrli usullar 
yordamida amalga oshiriladi, ular o'z ichiga Student testi, Snedecor-Fisher testi va 
boshqalarni miqdoriy o'lchovlar asosida oladi. 
Uchinchi turdagi gipoteza - bu ikki yoki undan ortiq xususiyatlar orasidagi 
aloqaning mavjudligi yoki yo'qligini aniqlash, bu miqdoriy o'lchovlar muhim 
bo'lgan Kendall koeffitsienti, Spearman va boshqalarni aniqlash orqali o'rganilgan 
xususiyatlarni sifatli o'lchash bilan mumkin bo'ladi.
Gipotezalarning to'rtinchi turi ahamiyatlilik testlari usullari yordamida 
tekshiriladi. 
Asosan, barcha ilmiy ishlarda ikkita tanlanmaning bir to'plamga yoki 
o'rganilayotgan xossaning taqsimlanish qonunining bir xil (yoki boshqacha)
bo'lgan turli to'plamlarga tegishli bo'lishi haqidagi farazlar qo'llaniladi. 
Ushbu turdagi statistik gipotezalarni tekshirish tajribalarda olingan 
natijalarni taqqoslash asosida amalga oshiriladi, ularning har biri ko'rib chiqilgan 
to'plamlardan birining a'zolaridan iborat. 
Keling, Styudent taqsimotini tasvirlaylik. Aytaylik tanlanma umumiy 
o'rtacha 

va dispersiya 
σ
2
bo'lgan X tasodifiy o'zgaruvchilarning oddiy 
to'plamidan olingan deb faraz qilaylik. Bu tanlanmadagi arifmetik o'rtacha,
tasodifiy o'zgaruvchining aynan o'zi hisoblanadi. Agar biz bunday ko'plab 
tanlanmalarni olsak va ularning o'rtacha qiymatlarini hisoblasak, ular matematik 
kutish 

va dispersiya bilan normal taqsimotga ega bo'ladi 
2
2