Microsoft Word конструкция doc qisqartirilgan doc

2-§. Metallarni uzluksiz prokatlash

Zagotovkani bo‘ylama prokatlashning boshlanishida uni qarama-qarshi tomonga aylanuvchi jo‘valar oralig‘iga ma’lum R kuch bilan suriladi. Bunda zagotovkaning jo‘valar bilan uchrashgan A nuqtasiga zagotovkaga (jo‘valar yuzasiga tik bo‘lgan) ta’sir etuvchi reaksiya kuch R hosil bo‘ladi va bu kuch jo‘valarning vertikal o‘qi bilan qamrash burchagi deb ataluvchi a burchakni hosil qiladi.

R kuchning zagotovkaga ta’siri, o‘z yo‘nalishiga tik va jo‘valar yuzasiga urinma bo‘lgan ishqalanish kuchi T ni uyg‘otadi.

Agar bu kuchlarni vertikal va gorizontal kuchlarga ajratsak, unda R kuch R_x va R_u kuchlarga, T kuch esa T_x va T_u kuchlarga ajraladi. Vertikal kuchlar R_u va T_u bir tomonga yo‘nalgan bo‘lib, zagotovkani jo‘valar oralig‘iga qisadi. Gorizontal kuchlar (R_x va T_x) esa turli tomonga yo‘nalgan bo‘lib, R_x kuch zagotovkaning jo‘valar oralig‘iga surilishiga qarshilik ko‘rsatsa, T_x aksincha ko‘maklashadi.
Binobarin, prokatlashning borishi uchun T_x > R_x bo‘lmog‘i lozim.
Ma’lumki, R_x = R sin α; T_x - T cos α. Agar yuqorida keltirilgan shartdagi ko‘rsatkichga bu qiymatlarni qo‘ysak, T cos α > R sin α bo‘ladi.
Mexanikadan ma’lumki ishqalanish kuchi T=R·f, bo‘ladi bundagi f – ishqalanish koeffitsiyenti. Agar T ning o‘rniga uning qiymatini qo‘ysak, qamrash sharti
R·f cos α > R sin α

yoki,

ko‘rinishga o‘tadi.

f > tg α

Ma’lumki, ishqalanish koeffitsiyenti ishqalanish burchagining tangensiga teng φ > α ko‘rinishga o‘tadi.
Bu ma’lumotlardan shunday xulosaga kelsa bo‘ladiki, prokatlashni borishi uchun ishqalanish burchagi qamrash burchagidan katta bo‘lmog‘i kerak.
Amalda po‘latlarni qizdirib ishlashda silliq jo‘valar uchun α = 20-24° oralig‘ida olinadi. Qamrash burchagi α, jo‘valar diametri D va zagotovkaning absolyut qisilishi (N_o- N) qiymatlariga bog‘liq. Bular orasidagi bog‘lanish bilan tanishaylik.
59-rasmdan AV = OV - OA, = R - OA
OA₁= R- cos a.
Shuning uchun

AB = ^{H0 - H} = R - Rcos a
1 ₂
H₀ - H = D - D cos a D · cos a = D - (H₀ - H)
_{cos a =} ^{D (H}₀ ^{- H)} _{= 1 -} ^H₀ ^{- H} Dh
D D D
Bu bog‘lanishlardan tubandagi xulosaga kelish mumkin:

1. 
   bir xil siqishda jo‘valar diametri ortgan sari qamrash burchagi kichrayadi;
   
2. 
   qamrash burchagi o‘zgarmaganda jo‘valar diametri ortgan sari siqish qiymati ortadi;
   

d) jo‘valar diametri o‘zgarmaganda qamrash burchagi ortishi bilan siqish qiymatlari ortadi.
Ma’lumki, metallarni bo‘ylama prokatlashda prokatlash tezligi ish unumini xarakterlovchi asosiy ko‘rsatkichdir. Amalda prokatlash tezligini jo‘valarning aylanishidagi chiziqli tezlikka teng deb olinadi, ya’ni
  ^{2 r  n} м / sek,
60
bunda, υ – prokatlash tezligi, m/sek; r – jo‘valar radiusi, mm; n – jo‘valarning bir minutdagi aylanishlari soni.
Prokatlash tezligi prokat turiga, zagotovkaning holatiga va boshqa faktorlarga bog‘liq. Masalan, list prokatlashda 15 m/sek, sim prokatlashda 35 m/sek ga yetadi. Aslida metallni prokatlash tezligi (zagotovkaning jo‘valar oralig‘idan vaqt birligida o‘tish tezligi) jo‘valarning aylanishidagi chiziqli tezligidan 3–5% ortiq bo‘ladi, chunki metall prokatlash yo‘nalishi tomon oqadi. Metallarni prokatlash uchun foydalaniladigan zagotovka odatda quyma bo‘lib, prokatlash natijasida olingan mahsulotga prokat deyiladi. Prokatning profillari va o‘lchamlari xilma-xil bo‘ladi, shu sababli, ularni sortamentlar deb ataladi.
Prokatlarni quyidagi asosiy guruhlarga ajratiladi: l.Sortli prokat. Bu mahsulotlarni o‘z navbatida yana ikki guruhga ajratiladi:

1. 
   oddiy geometrik shaklli prokatlar – list, polosa, doiraviy, kvadrat va boshqalar;
   
2. 
   murakkab geometrik shaklli profillar shveller, rels, qo‘shtavr va boshqalar (bu guruhga turli maxsus tayyor- lanuvchi profillar ham kiradi).
   

2. 
   List prokat. (Listning qalinligi 4 mm gacha bo‘lsa –
   

yupqa, 4–60 mm bo‘lsa – qalin listlar deb ataladi).

2. 
   Trubaga mo‘ljallangan po‘lat prokat. Bu prokat mahsulotlari choksiz va chokli trubalar olishga mo‘ljallangan bo‘ladi.
   
3. 
   Maxsus po‘lat prokat. Bu mahsulotlarga vagon g‘ildiraklari, tishli g‘ildiraklari kiradi.
   
4. 
   Davriy prokat. Bu mahsulotlarning ko‘ndalang kesimi uzunligi bo‘yicha o‘zgaruvchan bo‘ladi. Masalan, vagon o‘qi, shatunlar va boshqalarning zagotovkalari kiradi.