Microsoft Word итисодий статистика-лотин doc

3. Davlat byudjeti harajatlari statistikasi 
 
Davlat byudjeti harajatlariga davlatning o‘z funksiyasini bajarish maqsadida 
mamlakatni boshqarish, mudofaa qilish, xalq xo‘jaligini rivojlantirish hamda 
ijtimoiy sohani yanada yaxshilash bo‘yicha davlat byudjetidan qilgan sarflari 
yig‘indisiga aytiladi. 
Respublika Davlat byudjetining 2005 yilgi harajatlari 3420,0 mlrd. so‘mni 
tashkil qildi.
Davlat mamlakatni boshqarish uchun xokimiyat apparatini saqlashi, tartibni 
saqlash va qonunni himoya qilish uchun sud, prokuratura, ichki ishlarni tuzadi, 
hamda barcha harajatlarini byudjetdan qoplaydi. 
Davlat mamlakatni himoya qilish (tashqi va ichki qarshi kuchlardan) uchun 
mudafaa – qurolli kuchlarni tashkil etadi va barcha harajatlarni byudjetdan 
sarflaydi. 
Davlat madaniy sohasidagi barcha asosiy harajatlarini byudjetdan 
moliyalashtiriladi. 
Davlat byudjeti harajatlarini ikki xil guruhlash mumkin: a) yo‘nalishi ya’ni 
qaysi funksiyani bajarish uchun sarflangani bo‘yicha; b) sarflarning iqtisodiy 
mohiyati bo‘yicha. 

---

85 
Respublika Prizidenti I.A.Karimov 2005 yilni “Sixat-salomatlik yili” deb 
e’lon qildi. 
Yuqorida yozilganlardan ma’lumki, davlat byudjeti ijtimoiy sohani 
(sog‘liqni saqlash, ta’lim-tarbiya, fan, madaniyat va shu kabi) hamda mamlakatni 
boshqarish va mudafaa qilishga sarflanadi. Bunday sarflarni quyidagicha tasniflash 
mumkin. 
Davlat byudjeti harajatlari (YAIM ga nisbatan foiz hisobida)
YAIM ga 
nisbatan, % 
Jamiga 
nisbatan, % 
№
 
Ko‘rsatkichlar 
1999 
2000 
1999 
2000 
1. Jami harajatlar
31,0 
29,5 
100,0 100,0 
Ijtimoiy soha: 
11,5 
10,4 
37,0 
35,4 
- ta’lim-tarbiya 
7,5 
7,0 
24,2 
23,6 
- sog‘liqni saqlash 
2,9 
2,6 
9,2 
8,7 
- madaniyat 
0,7 
0,4 
2,1 
1,5 
- ilm-fan 
0,2 
0,1 
0,7 
0,5 
2. 
- ijtimoiy ta’minot 
0,2 
0,3 
0,7 
1,0 
Ijtimoiy muhofaza: 
2,9 
2,3 
9,3 
7,7 
- 
kommunal 
xizmatlardan 
foydalanish uchun subsidiyalar 
0,8 
0,6 
2,7 
2,0 
- yosh bolali oilalar uchun nafaqalar 1,8 
1,6 
5,8 
54 
3. 
- kam ta’minlangan oilalar uchun 
nafaqalar 
0,2 
0,1 
0,8 
0,3 
«Davlat byudjeti harajatlarining iqtisodiy klassifikatsiyasi» O‘zbekiston 
Respublikasi Moliya vazirining 1999 yil 9 denkabrdagi 
№
230 – son buyrug‘i bilan 
tasdiqlangan. 
Davlat byudjeti harajatlari iqtisodiy mohiyati bo‘yicha quyidagicha 
tasniflanadi: 
I. Joriy sarflar – davlat byudjeti sarflarining katta qismini tashkil etadi. Bu 
guruhga davlat boshqaruv sektorining barcha joriy harajatlari kiradi. 
II. Kapital sarflar – bu tarmoqlarni rivojlantirish uchun asosiy kapital, 
nommodiy aktivlar, yer moddiy zaxiralar, qimmatbaho buyumlar sotib olish va shu 
kabi boshqa kapital sarflarni o‘z ichiga oladi. 
III. Kreditlash minus qarzning qoplanishi – bu guruhga davlatga tegishli 
muassasalarning boshqalarga bergan ssudalarni yoki aksiyalarni sotib olishga 
sarflangan (qaytarilgan ssudalar va qaytarib sotilgan aksiyalar qiymati chiqarib 
tashlanganidan keyin) harajatlar kiritiladi. 
Davlat byudjetining asosiy parametr ko‘rsatkichlari har yili Respublika Oliy 
Majlisida ko‘rib chiqiladi. Yil davomida davlat byudjeti ijrosini Respublika Moliya 
vazirligi va uning joylardagi hududiy (viloyat, shahar, tuman) moliya organlari 

---

86 
amalga oshiradi. Xo‘jalik yurituvchi boshqa soliq to‘lovchilardan soliqlarning 
to‘g‘ri hisoblanganligini va o‘z muddatida byudjetga o‘tkazilganligini Davlat Soliq 
Qo‘mitasi va joylardagi uning boshqarmalari nazorat qilib boradi. Davlat 
byudjetiga tushgan mablag‘lar O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki yoki 
boshqa tijorat banklarida ochilgan hisob varaqlarda (Respublika byudjeti, mahalliy 
byudjetlar) saqlanadi va Moliya vazirligi ko‘rsatmasi bilan sarflanadi. Shuning 
uchun ham soliq, bojxona organlari, banklar davlat byudjetiga tushumlar 
(daromadlar) hamda byudjet mablag‘larini ishlatuvchilar olingan mablag‘larni 
maqsadli, reja (smeta) asosida foydalanganliklari bo‘yicha hisobot topshiradilar. 
Umuman davlat byudjetini o‘rganishda statistik usullardan keng 
foydalaniladi. Amaliyotda davlat byudjeti daromadlari rejasining bajarilishi 
(hududlar bo‘yicha, daromad turlari bo‘yicha), daromadlarning bir necha yillarda 
umumiy hajmining va turlari bo‘yicha o‘zgarishini dinamika qatorlaridan 
foydalanib aniqlanadi. 
Daromadlar tushumini tahlil qilganda indeks usulidan foydalanib, soliq 
solinadigan baza (B), soliq stavkasi (SS) va soliqning yig‘ilish darajasiga (d) deb 
olinib, ularning o‘zgarishi soliqning umumiy hajmiga ta’sirini (
∆
st – soliq tushimi 
hajmining farqi) aniqlash mumkin. 
O‘tgan davrdagi soliq hajmi: ST
0 
=B
0
· SS
0
· d
0
; 
Joriy yildagi soliq tushumi: ST
1
= B
1
· SS
1
· d
1
; 
Joriy yilda soliq tushumining o‘tgan davrga nisbatan o‘zgarishi (farqi) 
∆
ST 
= St
1
-ST
0
. Bu farqga yuqoridagi uchta omilning ta’sirini qo‘yidagicha aniqlash 
mumkin: 
a) Soliq solish bazasining o‘zgarishining soliq tushumi hajmiga ta’siri: 
∆
STa 
= (B
1
-B
0
)· SS
0
· d
0
; 
b) Soliq stavkasining o‘zgarishining soliq tushumi umumiy hajmiga ta’siri. 
∆
STb = (SS
1 
– SS
0
) · d
0
B
1
. 
v) Soliq yig‘ilishi darajasi o‘zgarishining soliq tushumi hajmiga ta’siri 
∆
STv 
= B
1
· SS
1
(· d
1
-d
0
)