Microsoft Word итисодий статистика-лотин doc

2. To‘lov balansida operatsiyalarning aks ettirilishi 
 
To‘lov balansi – bu statistik tizim bo‘lib, mamlakatning ma’lum davrdagi 
(oy, chorak, yil) boshqa mamlakatlar bilan barcha iqtisodiy operatsiyalari qayd 
qilinadi. To‘lov balansi buxgalteriya va statistik balanslardan farq qiladi. 
Ma’lumki, buxgalteriya balansida korxona mablag‘larining turlari va ularning 
tashkil topish manbalari ma’lum sanaga pul ifodasida ko‘rsatiladi. To‘lov balansi 
esa, iqtisodiy operatsiyalar natijasida aktivlar va majburiyatlar hajmidagi 
bo‘ladigan o‘zgarishlarni aks ettiradi. To‘lov balansida ham xuddi bo‘xgalteriya 
hisobidek, schetlarda ikki yoqlama yozuv qo‘llaniladi. To‘lov balansida 
operatsiyalarni qayd qilish uchun ko‘rsatkichlar debet, kredit va saldoni 
ko‘rsatadigan katakchalar bo‘ladi. Chet mamlakatlarga tayyor mahsulotlar va 
tovarlar sotiladi, uning qiymati esa, to‘lanishi lozim. Shuning uchun ham bu 
operatsiya bir schyotning debetiga, ikkinchisining esa, kreditiga yoziladi. Ya’ni 

---

95 
sotilgan tayyor mahsulotlar, tovarlar summasi kreditlanadi. Olinadigan chet el 
valyutasidagi qiymati debetlanadi. Umuman, to‘lov balansidan joriy operatsiyalar 
bo‘yicha, kapital operatsiyalar bo‘yicha va mamlakat schetlari bo‘yicha 
guruhlanadi. Joriy operatsiyalar tovarlar va xizmatlar ko‘rsatish va ulardan 
olinadigan daromadlar bo‘yicha bo‘ladi. Kapital operatsiyalarga investitsiya 
faoliyati bilan bog‘liq operatsiyalar kiradi. To‘lov balanslaridagi asosan bozor 
naxlari qo‘llaniladi. Bu degan so‘z xalqaro oldi-sotdi operatsiyalarida 
qo‘llaniladigan narxlardir. Lekin ayrim operatsiyalar bo‘yicha ularni bozor 
narxlarida baholash qiyinchilik to‘g‘diradi. Masalan barter operatsiyalari. Albatta, 
bunda shu xildagi tovarlarning sotilish bahosi hisobga olinadi, lekin barterda 
berilgan tovar, mahsulot ko‘rsatilgan xizmatlarning qiymati olingan tovar mahsulot 
ko‘rsatilgan qiymatiga teng bo‘lish kerak.