Microsoft Word итисодий статистика-лотин doc

4. Davlat byudjeti defitsitini qoplash manbalari 
 
Davlat byudjeti defitsiti (taqchilligi) deganda byudjet daromadlaridan 
harajatlarning ko‘p bo‘lganligi tushuniladi. Ko‘pgina davlatlarda, hatto iqtisodiy 
rivojlangan mamlakatlarida ham byudjet defitsiti kuzatiladi. XVF ning 
ma’lumotiga ko‘ra 2000 yilda 126 davlatdan 98 tasi byudjeti defitsit bo‘lgan. 
2004 yil O‘zbekiston Davlat byudjeti taqchilligi YAIMga nisbatan 0,4 % 
tashkil etdi. 
O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjetining defitsit bo‘lishiga bozor 
munosabatlariga o‘tish sharoitida aholining kuchli ijtimoiy himoya qilinishi 
natijasida ijtimoiy sohaga yildan-yilga ko‘proq mablag‘ ajratilishi hamda 
xodimlarning minimal ish haqining miqdorini har yili oshirib kelinishi asosiy 
sabablardan biridir. 
2004 yil ijtimoiy sohani rivojlantirishga va aholi turmush darajasining asosiy 
ko‘rsatkichlarini yaxshilashga katta ahamiyat berildi. Natijada aholi jon boshiga 

---

87 
yalpi ichki mahsulot 6,5 %, aholining ish bilan bandligi – 3,4%, real pul 
daromadlar 16 % ko‘paygan, davlat tomonidan kam ta’minlangan oilalarga 
to‘lanadigan yordam va nafaqalar ko‘paygan. Faqat «Mehr va muruvvat yili» 
dasturi doirasida aholining ijtimoiy ko‘makka muhtoj qatlamlariga yordam va 
boshqa tadbirlarga 377, 5 milliard so‘m sarflangan. 
Faqat keyingi yillarda Respublika Prezidenti farmoniga asosan 2002 yilda 
minimal ish haqi 2 marta (2002 yil 1 apreldan, 2002 yil 1 avgustdan), 2003 yilda 
1,2 barovar va 2004 yilda 1 avgustdan 1,3 baravar oshirildi. 2002 yil aprel oyida 
minimal ish haqi miqdori 3945 so‘m bo‘lgan bo‘lsa, 2004 yil avgust oyidan 6530 
so‘mni tashkil etadi, ya’ni ushbu davr ichida 165,5 % o‘sgan. 
Davlat byudjeti defitsiti ichki va tashqi manbalar hisobidan qoplanishi 
mumkin. Byudjet defitsitini qoplovchi ichki manbalarga davlat boshqaruviga 
qarashli va iqtisodiyotning boshqa sektorlariga qarashli mablag‘larning jalb 
qilinishi: Respublika Markaziy bankidan olinadigan qarzlar, davlatning qisqa va 
uzoq muddatli obligatsiyalarini chiqarish va sotish, yangidan pul chop qilib, 
muomalaga chiqarish (pul emissiyasi) va boshqa yo‘llar bilan amalga oshiriladi. 
Tashqi manbalar ham mamlakat byudjet defitsitini qoplash uchun xorijiy 
davlatlardan, xalqaro tashkilotlar, banklardan olinadigan qarzlar yoki ularning 
mablag‘larini iqtisodiyotga jalb qilishdir. 
Demak davlat byudjetining difitsitini qoplash davlatning ichki va tashqi qarz 
majburiyatlarini ko‘paytiradi. Lekin yuqoridagi davlat byudjeti defitsitini qoplash 
manbalari iqtisodiyotni rivojlantirishga turlicha ta’sir qiladi. Masalan, yangi pul 
massasini muomalaga (pul emissiyasi) chiqarish, tovar-moddiy boyliklar bilan 
ta’minlanmagan muomaladagi pulning ko‘payishiga olib keladi, natijada narxlar 
oshib, inflyatsiya darajasi ko‘tariladi.