Microsoft Word итисодий статистика-лотин doc

3. Kredit mohiyati, manbalari va turlari 
 
Kredit bo‘sh turgan pul mablag‘larini ssuda fondi shaklida to‘plash va ularni 
ma’lum maqsad uchun pulga muhtojlarga ma’lum muddatga foizi bilan qaytarish 
sharti bilan qarzga berishdir. Kreditning mavjudligi takror ishlab chiqarish 
jaryonida pul mablag‘larining (kapitalning) aylanishi bilan bog‘liq. Takror ishlab 
chiqarish jaryonining biror joyida vaqtincha bo‘shab qolgan mablag‘lar, takror 
ishlab chiqarishning boshqa biror joyida kerak bo‘lib,turganda, bo‘sh mablag‘lar 
kredit manbai sifatida paydo bo‘ladi. Bozor munosabatlarining boshlang‘ich 
davrlarida mablag‘larga talab ko‘payadi. Shuning uchun ham hozir kredit xalq 
xo‘jaligi tarmoq korxonalarini rivojlantirishda, umuman pul aylanmasini tashkil 
etishda ahamiyati katta.
Kredit resurslarining asosiy manbalari: 
•
korxona, tashkilotlarning bankdagi amartizatsiya ajratmalari; 
•
takror aylanish jarayonida korxonalarning bo‘sh turgan pul mablag‘lari; 
•
korxonalarning fan va texnikani rivojlantirish fondlari, moddiy 
rag‘batlantirish va boshqa fondlar mablag‘lari; 
•
aholining bankdagi omonatda saqalanayotgan mablag‘lari; 
•
Byudjet muassasalari, kasaba uyushmalari va boshqa nodavlat 
tashkilotlarining banklardagi pul mablag‘lari. 
Kreditni tijorat banklari, korxona va tashkilotlar, kredit uyushmalari, 
investitsiya jamg‘armalari, davlat, firmalar, sug‘urta kompaniyalari berishi 
mumkin. 
Statistikada kreditlar bir necha belgilari bo‘yicha guruhlanishi mumkin: 
Kreditning maqsadi bo‘yicha: iste’mol krediti,sanoat, savdo, qishloq xo‘jaligi, 
kommunal kredit va boshqalar. 
Kredit miqdori bo‘yicha kreditlar: mayda, o‘rta va yirik (katta) hajmdagi 
kreditlar bo‘linadi. Katta hajmdagi kreditlar ko‘pincha asosiy vositalarni 
modernizatsiya qilishga, kapital qo‘yilmalarga beriladi. Ta’minot darajasi bo‘yicha 
kreditlar: ta’minlangan va ta’minlanmagan kreditlarga bo‘linadi. Ta’minlangan 
kreditlar aniq bir moddiy yoki nomoddiy boyliklar bilan garovga qo‘yilib yoki 
sug‘urta qilinib qaytarilishi garantiyalangan bo‘ladi. 
Kredit statistikasida kredit hajmi asosiy ko‘rsatkichlardan biridir. Kredit 
hajmi ma’lum davrga berilgan kredit summalaridan (barcha mijozlarga berilgan) 
qaytarilgan kredit summasini ayirib tashlanganiga teng. Kreditlar qo‘yilmalari 
hajmi banklar, mijozlar bo‘yicha qisqa va uzoq muddatga berilgan kredit hajmi va 
hissalari aniqlanib o‘rganiladi. 

---

92 
Kreditning o‘rtacha hajmi vaznli arifmetik o‘rtacha bilan aniqlanishi 
mumkin. Bunda kredit summalari (Pi) kredit muddatlariga (t
i
) ko‘paytirilib, kredit 
muddatlari yig‘indisiga bo‘linadi. 
i
i
i
t
t
P
P
Σ
Σ
=
−
; bu yerda 
−
P
= kreditning o‘rtacha hajmi. 
Kreditdan foydalanish o‘rtacha muddati – bu barcha kreditlarning o‘rtacha 
necha kunda bir marta qaytarilganligini bildiradi. Bu quyidagicha aniqlanadi: 
=
−
t
i
i
i
P
P
t
Σ
Σ
Kredit summasining bir yilda o‘rtacha marta aylanganligini bilish uchun har 
bir ssuda bo‘yicha kredit hajmi va aylanishini kredit hajmlari yig‘indisiga bo‘lib 
tashladi. 
i
i
i
P
P
n
n
Σ
Σ
=
−
yoki 
−
−
=
t
D
n
; 
Bu yerda 
−
n
- kreditning bir yilda o‘rtacha necha marta aylanganligi D – bir 
yildagi yoki ma’lum davrdagi kunlar soni.