Microsoft Word islom hazorasi ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
30
E’tiqodlari uchun ta’qib, o‘lim va vahshiyliklarga duchor qilingan, keyinchalik esa 
Ispaniya va Portugaliya katolik hukmdorlari tomonidan quvg‘in qilingan yahudiylar 
Usmonli imperiya yerlarida orom-osoyishtalik topganlar. Sulton Boyazid II hukmronligi 
davri diniy bag‘rikenglikka yorqin misol bo‘la oladi. U 1492 yilda Ispaniyadan quvg‘in 
qilingan yahudiylarni qaramog‘idagi Edirne, Livadiya, Tirxala kabi shaharlarga 
joylashtirgan. Hozirgi kunda Turkiyada yashayotgan 25 mingdan ziyod yahudiylar o‘sha 
davrda musulmonlar yurtidan panoh topgan yahudiylarning avlodlaridir. Sulton Boyazid 
II tomonidan namoyish etilgan mehribonlik va diniy bag‘rikenglik Movarounnahr 
hukmdorlariga ham xos narsa edi. Amir Temur saltanatiga qarashli barcha shaharlarda 
va qishloqlarda fuqarolarga erkin yashash, o‘z dinlari tomonidan buyurilgan diniy 
qonunlar va urf-odatlarga rioya qilish huquqini berib qo‘ygandi. 
Jorjtaun universiteti (AQSh)ning din va millatlararo munosabatlar professori Jon L. 
Espozito musulmon davlatlari boshqaruvi ostiga o‘tgan yahudiylar va nasroniylar duch 
kelgan diniy bag‘rikenglik va e’tibor haqida shunday hikoya qiladi: 
“Vizantiya va Fors 
yerlarida yashagan va hamisha kelgindi hukmdorlar qo‘l ostida bo‘lgan nomusulmon 
jamoalar uchun Islom hokimiyati atigi ma’muriyat almashinuvi bo‘lgan, shu bilan birga 
bu hukmronlik murosago‘yroq va bag‘rikengroq edi. Ana shu xalqlarning ko‘pchiligi 
musulmonlar qo‘l ostida katta mustaqilikka erishib, soliqlarni ham ancha kam to‘laydigan 
bo‘ldilar. Musulmonlarning diniy bag‘rikengligiga kelsak, Islomning yahudiylar va 
mahalliy nasroniylarga avvalgi hukmdorlar davridagiga qaraganda, ko‘proq diniy erkinlik 
bergan va qadrlagan din ekanligi ma’lum bo‘ladi”.
Islomdagi erkinlik va ulardagi taassubni isbotlash to‘g‘risidagi bu bahsni 
tarafkashlikdan xoli buyuk nasroniy olimlardan birining shohidligi bilan yakunlash ma’qul 
bo‘lardi. O’n ikkinchi asrning ikkinchi yarmida yashagan Antokiya patriarxi Ulug‘ Mixail 
Sharqiy kanisalarning islomiy hukm ostiga o‘tganiga besh asr bo‘lgandan keyin 
musulmonlarning bag‘rikengligi, Rumning esa Sharqiy kanisalarni quvg‘in qilishi haqida 
so‘zlab shunday deydi: 
«Quvvat va jabarutda yolg‘iz bo‘lgan, xohlaganiga berib, tubanni 
ko‘taradigan, xohlaganicha bashar davlatini boshqaradigan intiqom ilohi quvvatga 
tayangan, kanisalarimizni barcha mol-mulki bilan tortib olgan va rahm-shafqatsiz 
azoblarga giriftor qilgan Rumning yomonliklarini ko‘rgan paytda, Janub (Arab 
jazirasi)dan Ismoil farzandlari (arablar)ni bizni Rum iskanjasidan qutqarish uchun 
yubordi. Bizning Rum shafqatsizligi, ozori, quturishi va bizga qarshi kuchli qat’iyatidan 
xalos bo‘lishimiz va o‘zimizni amnu-omonda ko‘rishimiz kichik yutuq bo‘lmadi». 
Gustav Lobonning ushbu so‘ziga e’tibor bering: «
Albatta, xalqlar arablardek rahmdil va 
bag‘rikeng fotihlarni, dinlaridek samohatli – erkin dinni ko‘rmagan».
Bu so‘z 
musulmonlarga insof qilishdan ko‘ra haqiqatga insof qilish emasmi?!. 
I
slom hazorasidagi insoniy o‘ziga xoslik tomonlaridan yana biri haqida so‘z ochish 
kerakki, bunda ham bu hazora boshqalari aro tanhodir. Go‘zal xulqlilik, ko‘ngilchanlik, 
zaiflarga nisbatan rahmdillik, qo‘shni va yaqinlar bilan yaxshi muomala qilish o‘ta 
yovvoyi bo‘lgan millatlarning ham tinchlik vaqtida qo‘lidan keladigan ishlardir. Lekin 
urushda go‘zal muomala, dushmanga nisbatan ko‘ngilchanlik, yoshlar, ayollar va 
qarilarga rahm qilish, mag‘lublarga bag‘rikeng bo‘lishning uddasidan har qanday millat 
ham chiqavermaydi. Har qanday urush qo‘mondoni ham bunday sifatlarga ega 
bo‘lavermaydi. Zero, qon ko‘rish qonni qaynatadi, adovat esa qahr va g‘azab o‘tlarini 
yondiradi. o‘alaba shavqi fotihlarni mast qilib, qasos va intiqom olishdek 

---

Islom hazorasi. Ahmad Muhammad