Microsoft Word doc

Nazorat savollari

• 
  Tasniflash (klassifikasiya) nima ?
  
• 
  Ekoturlar nima uchun tasniflanadi?
  
• 
  Ekoturistik tasniflashda nimalarga yoki sayyoulikning sanday belgilariga e’tibor saratiladi ?
  
• 
  Ekoturlarni shakl va sinflar buyicha tasniflab bering
  
• 
  Ekoturlarning tur va kurinishlari buyicha sanday tasniflash mumkin ?
  
• 
  Ekoturlar sanday guruu va darajalarga ajratiladi ?
  

4. 
   Ekoturizmning rivojlanish tarixi
   

Garchand, ekologiya va unga tegishli fan tarmoklari falsafa, matematika, geografiya, xukuk kabi eng kadimiy fanlar bulib xisoblanmasa- da, ular keyingi 30-40 yil ichida jadal sur’atlarda rivojlanib va shakllanib bormokda. Shuning uchun xam uning rivojlanish davrlari juda katta bulmagan boskichlarni uz ichiga kamrab oladi. Ekoturizm ekologiyaning mustakil fan tarmoFi sifatida undan xam kiska muddatlarda rivojlanmokda. Ekoturizm nuktai nazaridan, u yangi fan soxasi bulgani uchun xam, davriy boskichlarga ajratish tajribasi xozirgacha ishlab chikilmagan.
Ekoturistik davriylash - ekoturizmning tarixiy rivojlanish bossichlarini uning muayyan kursatkichlariga kura ajratish..
Ilmda va amaliyotda, odatda, muayyan bir fan yoki fanlar tizimi xamda amaliyot soxasining rivojlanish yoki shakllanish boskichlarini ajratayotganda kuyidagi kursatgichlarga e’tibor beriladi:

• 
  ilm tarmogining mustasil fan yoki amaliyot tarmogi sifatida e’tirof silinganlik vasti va uni jamoatchilik uamda kupchilik olimlar tomonidan sabul silinish davri;
  
• 
  fanning yangi bossichga kutarilish davri;
  
• 
  fanning fanlar tizimiga aylanish davri;
  
• 
  fan yoki fanlar tizimning metodologik asoslarini saytadan kurib chisish davri;
  
• 
  tegishli fan yunalishida sodir etilgan ilmiy-texnologik uzgarishlar davri;
  
• 
  fandagi konseptual dunyosarashlar uzgargan davr va u.k.;
  

Turizm soxasidagi adabiyotlarning taxlili va yukorida sanab utilgan kursatkichlarni inobatga olib ilk bor ekoturizmning kuyida keltirilgan bossichlarni ajratish tavsiya etiladi:

1. 
   XX asrning 90-yillarigacha bulgan davr - ekoturizmning maualliy va milliy mustasil turizm souasi sifatida yuzaga kelish davri.
   
2. 
   1990 - 2000 yillar - turizmning regional misyosda, ekoturizmning turizm industriyasi sifatida rivojlangan davri.
   
3. 
   2000 yildan keyingi bossich-global misyosda ekoturizmning rivojlanish davri (4-rasm).
   

1. 
   Ekoturizmning mustasil turizm soxasi sifatida yuzaga kelish davri. XVIII asrning oxiri XIX asrning boshlarida Yevropaning yaxlit kit’asiga ingliz turistlari maxalliy axolining madaniyati, tarixini urganish bilan bir katorda ajoyib tabiatini kurib ketish uchun sayoxat kilganlar. Chunki Alp toFlari landshaftlari yoki Karpatning toFli urmonlari Angliyada uchramaganligi uchun xam turizmning asosiy obyekti sifatida karalgan. Lekin ushbu turizm kompleks turistik marshrutlar bilan kushib olib borilgan. Inglizlarning tabiat kuyniga kilinadigan sayyoxlikka kizikishini inobatga olib Shveysariyalik ishbilarmonlar “Grand-tur” tarkibida tabiiy turizm xizmatini tashkil etganlar va u tashkilotchilarga juda katta mikdorda moliyaviy foyda keltirgan. Kup
   

2. 
   rasm.. Ekoturizmningrivojlanish bossichlari.
   

utmay grand-turlar tabiat kuyniga kilinadigan sayoxlik bilan bir katorda maxalliy xalklarning folklorlari bilan tanishish sayoxligini kushib oldi. Chunki kadimdan shakllanib kelgan maxalliy xalk folklori kupincha joy tabiatining in’ikosi ekanligini ular yaxshi bilishar edilar.
Aynan Shveysariyada birinchi bulib 1913 yilda mintakaviy mikyosdagi atrof-muxitni muxofaza kilishga oid konferensiya chakirildi va tegishli xujjatlar kabul kilindi. Shu davrda Shveysariyada davlatning aloxida e’tibori bilan kuriklanadigan tabiiy xududlar ajratildi. Kurikxonalarga kilinadigan sayoxat garchand ekoturizm deb nomlanmasa-da, ular "tabiatga yunaltirilgan turizm” sifatida yuzaga kela boshladi. Tabiat turizmiga misollar katorida kupgina mamlakatlarda amalga kiritilgan turistik marshrutlarni kiritib bulmaydi. Masalan, 1872 yilda AKShdagi Yellouston milliy boFini tashkil etishdan maksad tabiat turizmini emas, balki fukarolarning dam olishi va ijodiy faoliyatlarini tiklashni uyushtirish edi.
Yukorida aytib utilganidek, turizm atrof-muxitni muxofaza kilittt, tabiat boyliklaridan okilona foydalanish va buzilgan tabiiy komplekslarini kayta tiklashga yunaltirilgan takdirdagina ekoturizm bula oladi. Bunda dam olish, xordik chikarish yoki insonlarning biror ruxiy yoki jismoniy imkoniyatlarini tiklash ikkinchi darajali bulib xisoblanadi. Mazkur FOya kishilik jamiyati uchun yakinda paydo bulgan, deb bulmaydi. Bundan 2500 yil avval Markaziy Osiyoda xukm surgan zardushtiylikning “Avesto” kitobida tabiatga bulgan munosabatni, kishilarning kanday xujalik faoliyat yuritishlaridan kati nazar, yozma ravishda cheklanganligi fikrimizning yakkol dalili sifatida xizmat kilishi mumkin. Unga zarar keltirish Mitra “xudo”siga shak keltirish bilan tenglashtirilgan. Afsuski, jazo tarikasida koidabuzarlarga nisbatan ekotizimdagi zaxarli yoki vaxshiy xayvonlarni uldirish kullanilgan.
Aldo Lepoldning mashxur “Yer etikasi”da: “Bir butunlikka, barkarorlikka va guzallikka intilayotgan xar bir jamoa xayoti - tuFri va aks xarakatlar esa - notuFri” deb bitilgan. Kishilik jamiyatidagi bir butunlik, barkarorlik, guzallik tabiat bilan bevosita boFlangan va shuning uchun xam falsafiy jixatdan ekoturizmni oddiy shaklda namoyon etgan.
Turizmning ekologik yunalishi aslida XX asrning 70 - yillaridan boshlangan. 1972 yilda Skandinaviya mamlakatlari fukarolari uchun kitlarni tomosha kilish va ularni urganish maksadida turistik marshrutlar uyushtirilgan. Ushbu turizmdan tushgan mablaF kitlarni muxofaza kilish uchun ishlatilgani xam ekoturistik marshrut sifatida e’tirof etilgan. Keyinchalik bunday turistik marshrutlar Yevropaning boshka mamlakatlari, Uzok Shark, Shimoliy Amerika davlatlarida xam uyushtirila boshlandi.
80-yillar urtalarida Rossiyada “Sputnik” Xalkaro yoshlar turizm byurosi Irkutsk oblasti ma’muriyati bilan birgalikda “Baykal atrofi temir yuli buyicha ekotur”, “Goloust daryo vodiysi buyicha ekotur” va shu kabi yunalishlarnilarni ishlab chikdi. Usha davrdagi ekoturistik marshrutlar tabiatga kam ta’sir etgan xolda dam olish bilan bir katorda Baykal kuli muammosini xal kilishga karatilgan ta’lim va tarbiya bilan p^ullanitni maksad kilib oldi. Bir paytning uzida ekoturizm Irkutsk kishlok xujalik instituti ovchilik fakultetida ekologik xarakatlar bilan birga olib borildi.
Sobik ittifok davrida Baykal kuli atrofidagi ekologik turizm tajribasi Kavkaz, Pomir va Boltikbuyi xududlariga xam tarkaldi. Lekin bu xududlarda ekoturlardan kelgan foydalar atrof - muxit muxofazasiga yunaltirilmay, balki boshka maksadlarga mablaF yiFish va ayrim shaxslarning boyish manbaiga aylandi.
1977 - yilda sobik Ittifokda 9058 ta turistik marshrutlar mavjud bulib, ular mamlakatning kupgina sayyoxlik rayonlarini kamrab olgan edi. 996 maxsus turistik mexmonaxonalar, baza va kempinglar xar yili 26 mln. turistni kabul kilib, 140 mln. ekskursantlarga xizmat kursatar edi. Zamonaviy turizmning ekologik yunalishi XX asrning 80 - yillari oxirida rivojlana boshladi. Lekin kitlar bilan boFlik bulgan birinchi ekoturistik aksiya bundan 10 yil avval tashkil etilgan va xayvonlar muxofazasiga karatilgan edi.

2.