Microsoft Word Cаидов Лотин-new doc

 
Savol va topshiriqlar: 
1.
 
Tohariston viloyatidagi davlatlar haqida nimalarni bilasiz? 
2.
 
Toharistonda sug‘orish tizimi qanday bo‘lgan? 
3.
 
Toharistonning ijtimoiy-iqtisodiy hayoti xususida so‘zlab bering. 

---

108
to‘shagida yotgan 12 metrli haykali va sovg‘a keltirayotganlarning devoriy 
rasmlari muhim ahamiyatga ega. 
Surxondaryo viloyatining Angor tumanida joylashgan Bolaliktepa 
qadimgi qal’a xarobasi yodgorligida ham ilmiy-tadqiqot ishlari olib 
borilgan. Bolaliktepa yodgorligi devorlariga turli xil rasmlar tushirilgan. 
L.I.Albaumning fikricha, Bolaliktepa V asrda qurilgan bo‘lib, shu asrning 
oxirida yoki VI asr oxirida qayta qurilgan. VII asr birinchi choragida esa 
Bolaliktepa shahar - qal’asi tushkunlikka yuz tutgan. 
Bolaliktepa yodgorligi V-VI asrlarga tegishli termizshohlar qal’a-
xarobasidir. U Termiz shahridan 30 km. shimolda joylashgan. Katta va kichik 
tepaliklardan iborat bo‘lgani uchun shunday atalgan. Bolaliktepa yodgorligini 
1953-55 yillarda san’atshunos arxeolog L.I.Albaum o‘rgangan. Qal’a-kasr 
to‘rtburchak shaklidagi paxsa poydevor (30x30x6 m) ustiga xom gisht (30 x 
50 x 10 sm) dan qurilgan bo‘lib, 16 xonadan iborat. Xonalardan 11 tasi V 
asrda, 5 tasi VI asrda bunyod etilgan. Tashqariga qaragan xonalarning devor-
lari nishon tuynuklidir. Eng katta xona o‘rtasiga xom g‘ishtdan davra tarxli 
otashkada (diametri 1,2 m, balandligi 60 sm) ishlangan. Undagi kul qoldiqlari 
ichidan kuygan bug‘doy doni va o‘rik danaklari topilgan. Xonalardan sopol 
va shisha idishlar, turli musiqiy asbob bo‘laklari, nakshinkor chilimlar, 
taqinchoqlar qadalgan ipak kiyimlar parchasi, chordana qurib bola emiza-
yotgan ayol tasviri tushirilgan shisha turunj (medalon), yog‘och qoshiq va 
boshqa shu kabi buyumlar topilgan. Xonalardan birida devorlarda to‘y 
marosimi aks ettirilgan devoriy rasmlar topilgan. 
Huddi shu Angon tumanida Bolaliktepadan uncha uzoq bo‘lmagan joyda 
Zangtepa nomli yana bir shahar-qa’la tipidagi aholi manzilgohi ham bo‘lgan. 
Uncha yirik bo‘lmagan bu shahar mudofaa devorlari bilan o‘ralgan bo‘lgan. 
Uning shimoli-g‘arbiy qismida mahalliy hokim qarorgohi joylashgan. 
Ilk o‘rta asrlarda Toharistonda xaykaltoroshlik yuksak darajada rivoj-
langan. Qo‘rg‘ontepadan 12 km sharqda joylashgan Vahsh vodiysida joy-
lashgan VII-VIII asrlarga taalluqli bo‘lgan Ajinatepadan topilgan buddaviy 
ibodatxonasining hajmi 100x50 metr bo‘lib, balandligi esa 6 metrni tashkil 
etgan. Bu buddaviy ibodatxona 2 ta kvadrat qismlardan iborat bo‘lgan. Aji-
natepadan topilgan katta budda haykalining balandligi 12 metrgacha borgan. 
Bu yerdagi haykallar loydan yasalgan bo‘lgan. Haykallar kiyimlari qizil, 
qo‘llari va oyoqlari ok, sochlari esa qoraga bo‘yalgan bo‘lgan. Ajinatepadagi 
haykaltaroshlik namunalari o‘ziga xosligi bilap boshqa yodgorliklardan 
ajralib turadi. Bu yerda so‘nggi Gandxara va Gupta davri (Hindiston) hay-
kaltaroshligi xususiyatlari ham aks etgan. 
Rassomlar V-VII asrlarga mansub tasviriy san’atning L.I.Albaum 
tomonidan Bolaliktepa yodgorligi qazib ochib o‘rganildi. Kattagina xonaning 
101
eftallar o‘z tashqi siyosatlarida harbiy kuchga suyanganlar va ularning 
asosiy qismi suvoriylar bo‘lgan. Eftallarning qonuniy davlati podshohi 
mutloq tomonidai boshqarilgan. Ma’lumotlarga qaraganda, eftallar ko‘shni 
davlatlar adolatidan zarracha ham kam bo‘lmagan adolatga amal kilganlar. 
Shunday qilib, bu davlat Osiyo xalqlari tarixida siyosiy, iqtisodiy-ijtimoiy 
va madaniy tarixida juda katta ahamyatga ega.