|
www.ziyouz.com
кутубхонаси
30
etdi. Yana u bilan uchrashganda tirigi aytdi: bu eng og’ir balodir, undan qutulish mushkul, chunki
doim o’likni ko’tarib yurmoq kerak. Shunisiga ham shukr qilaman.
Bu voqyeiy hodisa bo’lsa, unda tabiatning turli xildagi mo’’jizalari tarixini o’rganish uchun bir
material bo’la oladi va agar u tamsiliy hikoya tarzida yaratilgan bo’lsa, unda kishilar doimo shukr
aytish bilan yashashlari darkor, ya’ni Ollohning xohishiga qarshi bormasliklari kerak, degan g’oya olg’a
surilgan. Albatta, bunday fikr tasavvuf tariqati namoyandalari aqidasi sifatida qaralmog’i lozim. Shu
ma’noda quyida keltirilgan hikoyada ham mavlono Nizomiddin Xomushning karomotlaridan biri bayon
qilingan:
Xoja Ubaydulloh shunday hikoya qiladi: birov kelib, Mavlono Nizomiddin Xomush kasal bo’lib
qolganini aytadi. Bu vaqtda u Toshkandda bizning uyimizda edi. Bordim. Qarasam, uning ustiga ko’p
to’n yopib, yana bir necha kishi u hazratning ustini mahkamlab turardi, ammo shunga qaramay
mavlono titrardi, tishlari tishlariga Tegmasdi, bu holni ko’rib xafa bo’ldim. Shu vaqtda birov eshikdan
kirib keldi. Havo sovuq bo’lib, u kishi suvga tushib, to’nlari ho’l bo’lib, o’zi sovuqdan titrardi. Mavlono
aytdilar: meni qo’yinglar-da, bu odamni isitinglar. Men uning uchun sovuq qotardim. Haligi shaxsning
kiyimlarini almashtirib, uni isita boshladilar. Shunda mavlono hech zahmatsiz o’rinlaridan turdilar va
soppa-sog’ edilar.
Mavlono Nizomiddin Xomush Toshkandda Xoja Ubaydulloh uyida turar ekan, uni ziyorat qilish
uchun atrofdan ham odamlar kelar edilar. Ana shulardan biri Farkat mavlonozodasi bo’lib, u hazratga
tuhfa ham taqdim etgan. Shunday qilib, Xoja Ubaydulloh Toshkandda ekan, uning obro’yi osha boradi
va shuning bilan birga muxoliflari ham paydo bo’laVeradi. Jumladan, Toshkanddagi ulamolardan
bo’lmish Mirjamol Xoja Ubaydullohni mensimas, uni orif va ulamolar qatoriga qo’shmas ham ekan.
Shundan bo’lsa kerak, Xoja Ubaydulloh shunday hikoya qiladi: Toshkandda bir darvesh bor edi.
Ko’cha va bozorda uchrashib qolsa, menga astagina shunday der edi: xudo sizni bunday
musulmonchilikdan qutqarsin.
Buni har xil tushunsa bo’ladi. Birinchidan, Mirjamol kabilarning Xoja Ubaydullohga nisbatan
munosabatlarini ko’rgan darvesh Xoja Ubaydullohga hamdard bo’lib, siz ularday yo’l tutmang, ulardan
uzoqlashing Demoqchidir. Ikkinchidan, darvesh qalandarona hayot tarzini boshdan kechirar ekan,
bundan norozi bo’lib, Xoja Ubaydullohga qalandarlik mashrabi yo’lidan bormang, demoqchidir. Balkim
har ikki holatda ham bir haqiqat ma’lum bo’ladi: Xoja Ubaydullohning e’tibori kuchaya borgani sari
muxoliflari ham ko’paygan.
Muxolifliklardan ranjigan Xoja Ubaydulloh bir vaqt Farkatga boradi. «Ul hazratning do’stlari, – deb
hikoya qiladi mavlono Qozi, -hazratdan so’ng Farkat tomon yo’l oladilar. Farkatga kelganda Xoja
Ubaydullohni mavlono Sayfiddin Manoriy mozorining hujrasida uchratdilar. Xoja Ubaydullohni bu
yerda ko’rganlar uning haybati va salobatidan hushsiz bo’lib yiqildilar, anchadan so’ng o’zlariga
keldilar».
Ko’rinadiki, Xoja Ubaydullohning Toshkand davri hayoti va faoliyati Tekis davom etmagan. Afsuski,
uning bu davrdagi faoliyati, ijtimoiy-siyosiy hayotga qatnashuvi va boshqa masalalarga oid materiallar
hozircha bizga ma’lum emas. Muhammad Qozi ham o’z asarida bu haqda kam to’xtalgan.
Xoja Ubaydullohning Toshkandda Temuriyzoda Abu Sa’id Mirzo bilan bo’lgan muloqotlarining sabab
va tafsilotlari ham uncha aniqlangan emas. Shunisi ma’lumki, Shohrux Mirzo vafoti (1447), Ulug’bek
Mirzo fojiasidan (1449) so’ng Movarounnahr va Xurosonda Temuriy shohzodalarning taxt-toj uchun
kurashi nihoyatda avjiga chiqadi. Shuning natijasida Ulug’bek Mirzoning o’g’li Abdullatif o’ldirilgach,
Ulug’bekning kuyovi Abdullo Mirzo Samarqand taxtiga chiqadi. Ammo boshqa Temuriyzodalar,
jumladan, Abu Sa’id Mirzo taxt-toj uchun kurashni davom ettirib, Abdullo Mirzoga qarshi kurash
uchun Dashti Qipchoq hokimi Abulxayrxonga (vaf. 1469–1470) murojaat qilib, harbiy yordam
so’raydi. A.A. Semenovning ta’kidiga ko’ra, Abulxayrxon temuriyzodalarning o’zaro kurashlariga
birinchi bor aralashib, Abu Sa’id Mirzoning iltimosini qondiradi va unga harbiy yordam ko’rsatadi.
Xuddi ana shu munosabat bilan Dashti Qipchoqqa yo’l olgan Abu Sa’id Toshkandda ham bo’lib, Xoja
Ubaydulloh bilan tanishgan ko’rinadi. Bu voqealar esa 1451–1452 yillarga tegishlidir. Bir masala bizga
Buyuk ma’naviy murshid
Do'stlaringiz bilan baham: |
