Microsoft Word boshqaruv hisobi doc

 
V БОБ. БЮДЖЕТЛАШТИРИШ ВА ХАРАЖАТЛАРНИ
 
ХИСОБГА ОЛИШ 
Бюджетлаштириш ва унинг корхона фаолиятини режалаштиришда тутган ўрни 
2 . Б о ш б ю д ж е т , у н и н г т а р к и б и в а т у з и ш т а р т и б и !  

---

80
3. Мослашувчан ва статик бюджет, улами тузиш асослари 
4. Корхонанинг ишлаб чиқариш дастурини тузиш
5. Харажатлар ва маҳсулот таннархини режалаштириш хусусиятлари 
"Бюджет" атамаси кенг маьнода, давлат миқёсида иқтисодий сиёсатни ишлаб чиқиш, ялпи 
ички маҳсулотнинг қийматини тақсимлаш ва қайта тақсимлаш натижасида ҳукумат 
ихтиёрида марказлашган пул фондларининг, корхоналар ихтиёрида эса марказлашмаган пул 
фондларининг шаклланиши ва улардан оқилона фойдаланишни англатади. 
Тор маьнода эса, "бюджетлаштириш" атамаси ҳали бизнинг иқтисодий адабиётларда 
атрофлича ёритилмаган, чунки корхонанинг доимий асосга қўйилган комплекс режалаштириш, 
назорат ва хо^алик фаолияти таҳлили тизими шу пайтгача фақатгина бизнес-режалаштириш 
билан чекланган эди. 
Тараққий этган мамлакатлар бошқарув ҳисобида режалаштириш жараёнини 
таьрифлаш учун "бюджетлаштириш" атамасидан кенг фойдаланилади. 
Бюджетлаштириш корхонанинг маьлум даврга мўлжаллангань молиявий-хўжалик 
фаолиятини режалаштириш ҳисобланади. 
Бюджетлаштиришнинг афзаллиги корхона моддий, меҳнат ва молиявий ресурсларини узоқ, 
қисқа ва ўрта муддатли режалаштириш, рақобатчиларнинг хатти-ҳаракати, ишлаб чиқарилган 
маҳсулотларга бўлган бозор талабларини ўрганишда ўз ифодасини топади. Бюджетлаштиришда 
асосий эьтибор маҳсулот,иш ва хизматларни сотишдан олинадиган даромад (фойда) 
ҳажмини тахминлашга қаратилади. 
Бюджетлаштиришнинг қуйидаги ижобий жиҳатлари майжуд: 
— корхонанинг асосий мақсадини таьминлашда хизмат қиладиганжараёнларни 
режалаштиради; 
— алоҳида бўлинмалар фаолиятини мувофиқлаштиради; 
— корхона бўлинмалари раҳбарларини ўз вазифаларини самарали амалга оширишларига 
кўмаклашади; 
— корхона ходимларини ички тартиб-қоидаларга риоя қилишларини таьминлашга 
хизмат қилади; 
корхона алоҳида бўлинмалари раҳбарларини белгиланган режаларнинг бажарилиш 
даражасини баҳолашларида асос бўлади. 
Бюджетлаштириш жараёнида қуйидаги вазифаларни амалга ошириш 
назарда тутилади: 
— корхонанинг мақсадларига эришишини таьминловчи хўжалик 
муомалаларини режалаштириш; 
— барча даражадаги раҳбарларни ўзлари жавобгар марказлар мақсадига 
еришишларида рағбатлантириш; 
— турли хил бўлинмалар фаолиятини мувофиқлаштириш. Бунда болинмалар 
ходимларининг манфаатлари эьтиборга олинади; 
— корхона жорий фаолиятини назорат қилиш, белгиланган тартиб-қоидаларга 
амал қилинишини таьминлаш; 
— жавобгарлик марказлари ва улар менежерлари олдига қўйилган 
режаларнинг бажарилишини баҳолашда асос вазифасини ўташ; 
— менежерлар малакасини оширишда кўмаклашиш. 
қуйида ушбу вазифаларга батафсилроқ тўхталамиз. 
Режалаштириш. Кўпчилик ҳолларда, бошқарув қарорлари бўйича режалар 
ишлаб чиқариш дастурини тайёрлаш жараёнида шакллантирилади ва 
бюджетларни тузишда мазмунан аниқлаштирилади. 
Мувофиқлаштириш. Корхонанинг ҳар бир жавобгарлик маркази бошқа 
жавобгарлик марказлари иш жараёнига таьсир этади ва уларнинг фаолиятига 
боғлиқбўлади. 

---

81
* 
Бюджетларни 
тайёрлашда 
алоҳида 
фаолият 
турлари 
ўзаро 
мувофиқлаштирилади, бунда барча бўлинмалар келишув асосида, корхона 
умумий мақсадидан келиб чиқиб фаолият кўрсатади. Бу ҳолатда ишлаб 
чиқариш режасини маркетинг бўлими режаси билан мувофиқлаштириш, 
жумладан, ишлаб чиқариладиган маҳсулотлар миқдорини режалаштирилган 
сотув ҳажми ва тайёр маҳсулотлар қолдиғи билан таққослаш асосий 
талаблардан ҳисобланади. Хомашё ва материалларни сотиб олишни 
режалаштиришда ишлаб чиқариш бюджетида ифодаланган маҳсулот ишлаб 
чиқаришга бўлган талаб таҳлил қилинади. 
Ишлаб чиқилган режалар барча қатнашчилар уларнинг шартлари билан 
тўлиқ танишиб олмагунча амалга оширилмаслиги лозим. 
Режаларқуйидагибўлимларданиборатбўлади:
— қанча маҳсулот (товар, иш ва хизмат) ишлаб чиқарилади; 
— ишлаб чиқаришда қатнашадиган ходимлар, фойдаланиладиган усуллар 
ва асбоб-ускуналар тўғрисида малумотлар;
— қанчахомашё ваматериаллар сотиб олинади; 
— сотиш баҳоси қандай белгиланади, келгусида қандай чекловларга риоя 
қилинади ва ҳ.к. 
— Ушбу маьлумотлар реклама, техник хизмат кўрсатиш, маьмурий ва 
меҳнатга ҳақ тоиаш харажатларини режалаштириш ҳамда маҳсулот сифатини 
самарали бошқаришга имкон беради. 
— Рағбатлантириш. Бюджетларни тузиш жараёни жавобгарлик 
марказлари раҳбарлари мақсадини амалга оширишда муҳим 
рағбатлантириш воситаси бўлиши мумкин. 
Бюджетларнинг рағбатлантириш роли кўпроқ менежерларни ўз 
бўлинмаларида бюджетларни тузиш жараёнида фаол қатнашишларида 
намоён бўлади.