Microsoft Word boshqaruv hisobi doc

3.3. "Стандарт-кост" тизими бўйича бошқарув ҳисобини ташкил 
этиш 
Бозор 
муносабатлари 
шароитида 
корхоналар 
ўртасида 
иқтисодий 
рақобатбардошлик муҳитининг сбаклланиши ишлаб чиқарилаётган маҳсулотлар 
таннархини ҳисоблашнинг илғор тизимлаи-идан фойдаланиш заруриятини туғдиради. 
Хорижий мамлакатларда бухгалтерия ҳисобини юритишнинг замонавий шароитида 
стратегик ва тактик хусусиятга эга бўлган бошқарув қарорларини қабул қилиш 
жараёни корхонанинг харажатлари ва молиявий натижалари ҳақидаги ахборотга 
таянади. Бу вазифани бажаришда "Стандарт-кост" бисоб тизими корхона харажатларини 
бошқаришда самарали қуроллардан бири ҳисобланади. Унинг асосида белгиланган 
нормалар доирасида ҳамда улардан четланишлар бўйича ҳисоб юритиш ва назорат қилиш 
тамойиллари ётади. 
"Стандарт-кост" атамаси икки сўздан ташкил топган: "стандарт" — маҳсулот 
бирлигини ишлаб чиқариш учун зарурий бўлган молиявий, моддий ва меҳнат 
харажатлари учун олдиндан ҳисоблаб қўйилган харажатларни нормативини англаца, 
"кост" сўзи эса маҳсулот бирлигига тўғри келадиган харажатларни билдиради. Шундай 
қилиб, "Стандарт-кост" сўзи тўлиқ маьносида стандарт харажатларни англатади. 
Стандартлар—енг аwало, ишлаб чиқаришнингбевосита харажатларидан фойдаланиш 
устидан назоратни ўматишга қаратилган ва бир-бирига боғлиқ, сметалар эса 
тақсимланадиган харажатлар назорати учун мўлжалланган. "Стандарт-кост" тизими - 
бу харажатлар ҳисоби ва таннархни аниқлаш тизими бўлиб, унда ишлаб чиқарилган 
маҳсулот(иш, хизмат) таннархи аwалдан пухта, обдон ҳисоблаб чиқилган норматив 
харажатлар ёрдамида баҳоланади, кейин эса ҳақиқий қилинган харажатлар билан 
таққосланади. Норматив ва ҳақиқий харажатлар ўртасидаги фарқ четланиш деб 
аталади. Харажатларни самарали бошқаришнинг муҳим воситаларидан бири 
четланишлар таҳлили деб юритилади. 
"Стандарт-кост" тизимининг таркиби моддалар бўйича харажатларнинг қуйидаги 
дастлабки (ишлаб чиқариш жараёни бошлангунча) нормаларидан ташкил топади: 
— асосий материаллар; 
— асосий ишлаб чиқаришда банд бўлган ишчиларнинг меҳнат ҳақи; 
— ишлаб чиқаришдаги тақсимланадиган харажатлар (ёрдамчи ишлаб чиқаришдаги 
ходимлар иш ҳақи, ёрдамчи материаллар, ижара ҳақи, жиҳозлар амортизацияси ва 
ҳ.к.) 
— сотиш харажатлари (маҳсулотни сотиш бўйича харажатлар). 
"Стандарт-кост" ҳисоб тизими бўйича фойда қуйидаги тартибда аниқланади: 
1. Маҳсулот сотишдан олинган ялпи даромад; 
2. Маҳсулотнинг стандарт таннархи; 
3.Ялпи фойда(1қ-2қ); 
4. Стандартлардан четланишлар; 
5. Фойда (3қ-4қ). 
Стандартлар ва нормалар ёрдамида ҳисоблаб чиқилган калкуляциялар ишлаб чиқариш 
ва 
харажатларни 
тезкор 
бошқариш 
учун 
асос 
бўлиб 
ҳисобланади. 
Харажатларнингбелгиланган стандарт нормаларидан четланиш даражаси мазкур 
четланишларнинг келиб чиқиш сабабларини аниқлаш учун таҳлил қилинади. Бу эса 
маьмуриятга ишлаб чиқаришдаги камчиликларни тезкор бартараф этишга, 
келажакда ҳам уларнинг олдини олишга имкон яратади. 
Шуни таькидлаш керакки, "Стандарт-кост" ҳисоб тизими хориж амалиётида 
норматив ҳужжатлар билан белгилаб қўйилмаган, шу сабабли бу тизим стандартларни 
белгилаш ва ҳисоб қайдномаларини юргизишнинг ягона усулига эга эмас, натижада 
биргина корхона ичида ҳам базисли, жорий, мутлақ, тахминий ва энгиллаштирилган 
каби турли нормалар амал қилади. 

---

30
Нормаларни белгилашда маҳсулотни ишлаб чиқариш учун зарур хомашё, ишчи 
кучи ва хизматлар харажатини табиий ҳолда ифода этишга иинкон берувчи миқдорий 
стандартлардан кенг фойдаланилади.