Microsoft Word boshqaruv hisobi doc

3.4. "Директ-костинг" тизими бўйича харажатларни ҳисобга 
олиш 
Корхонада ишлаб чиқарилган маҳсулотни таннархини пасайтириш ва самарали 
бошқариш таннархини аниқлашнинг замонавий тизимларини амалиётга жорий 
қилишни тақозо этади. 
"Директ-костинг" ҳисоб тизими ҳам республикамиз бухгалтерия ҳисоби учун янги 
тизимлардан ҳисобланиб, бугунги кунда иқтисодий ривожланган мамлакатларда кенг 
қолланилмоқда. Германия ва Австралияда мазкур усул "қисман харажатлар ҳисоби" 
деб аталади. Британияда у "маржинал харажатлар ҳисоби", Францияда — "маржинал 

---

34
бухгалтерия" ёки "маржинал ҳисоб" деган номларни олган. ўзбекистонда эса 
"чекланган, тўлиқ бўлмаган ёки қисқартирилган таннарх ҳисоби" тушунчалари 
қўлланилиб келмоқда. 
ғарб мамлакатларида маржинал даромад усулидан ишлаб чиқаришни (екстенсив) 
ривожлантириш модели ўрнига янги модел — интенсив ривожланиш модели сифатида 
фойдаланила бошланди. Бундай моделдан фойдаланиш, ўз навбатида, харажатларни 
бевосита ва билвосита, асосий ва қўшимча, доимий ва ўзгарувчан харажатларга аниқ 
боиишни ва шу асосда бошқаришнинг стратегик вазифаларини ҳал этишни талаб қилади. 
Шуни назарда тутиш керакки, "Директ-костинг" тизимининг пайдо бўлиши соф 
бухгалтерия ҳисоби билан боғлиқ эди. Ҳисоб ходимлари ўша даврда шундай хулосага 
келишдики, барча харажатлар мазкур ҳисобот даврига ва шу даврдаги ишлаб чиқарилган 
маҳсулот билан боғлиқ, яьни, улар маҳсулот сотилгандаги ҳисобот даврига тегишли 
бўлиши лозим. 
"Директ-костинг" тизимининг асосий мақсади корхона харажатларини ишлаб 
чиқариш ҳажми ўзгаришига боғлиқ ҳолда доимий ва ўзгарувчан харажатларга бўлишдан 
иборат. 
Дастлабки босқичда таннархга фақат ўзгарувчан харажатлар киритилар эди, доимий 
харажатлар эса корхонанинг молиявий натижаларига ҳисобдан чиқарилар эди. Диреcт-
Cостинг-Сйстем (бевосита харажатлар ҳисоби тизими)нинг номи ҳам шундан келиб 
чиққан, кейинроқ "Директ-костинг" тизими шундай ҳисоб тизимига айландики, унда 
таннарх фақат бевосита ўзгарувчан харажатлар қисмида ҳисоб қилинадиган болди. 
Мазкур номдаги бир қатор шартлиликлар ана шундан келиб чиққан. 
Амалиётда "Директ-костинг" тизимини турли вариантларда қўллаш имконияти 
мавжуд. Бевосита харажатлар бўйича калкуляциялашни кўзда тутувчи классик "Директ-
костинг" тизимида харажатлами калкуляциялаш ўзгарувчан харажатлар бўйича 
амалга оширилади. Бунда ишлаб чиқариш қувватларидан оқилона ва тўлиқ қуввати 
бўйича фойдаланиш харажатларини калкуляциялаш жараёнига барча ўзгарувчан 
харажатлар ҳамда умумишлаб чиқариш харажатларининг бир қисми киради. Буларнинг 
барчаси ишлаб чиқариш қуwатидан фойдаланиш коеффициентига мувофиқ аниқланади. 
"Директ-костинг" ҳисоб тизимида молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот тизимидаги 
кўринишда акс эттирилади.