Microsoft Word boshqaruv hisobi doc

3.7. "СCА" тизими бўйича бошқарув ҳисобини ташкил қилиш 
СCА (Стратегиc Cост Аналйсис) — харажатларни стратегик таҳлил қилиш тизими 
бошқарув ҳисобининг муҳим элементи сифатида 90-йилларда пайдо болди. Мазкур 
ҳисоб тизимининг асосий таркибий қисми ва марказий обьекти — истеьмол қийматини 
шакллантириш занжири (валуе чаин) ҳисобланади. 
Истеьмол қийматини шакллантириш занжири усулида ҳар бир таркибий бўлинма 
олдига истеьмол қийматини ҳозирги даражада сақлаган ҳолда харажатларни 
камайтириш ёки харажатларни кўпайтирмаган ҳолда истеьмол қиймати (даромад)ни 
ошириш имкониятини қидириш вазифаси қўйилади. 
Занжирнинг ҳар бир халқаси ишлаб чиқариш жараёнида зарурлиги, шунингдек, 
истеьмол қилинадиган ресурслар нуқтаи-назаридан таҳлил қилинади, шундан сўнг 
аниқ муомалани бажариш қийматини тавсифловчи ўлчам — Cост Дривер (кост-
драйвер) аниқланади. Кост-драйвер ва қийматни шакллантириш занжирини қайта 
қуриш натижасида рақобатчилар устидан барқарор мавқега эга боиишга ҳаракат 
қилинади. Бундан ташқари бошқарув ҳисоби корхонани кескин рақобат шароитида 
маркетинг мақсадларига бўйсунишига олиб келади. 
Аньанавий бошқарув ҳисобида ягона кост-драйвер болиб маҳсулот ҳажми 
ҳисобланса, харажатларни стратегик таҳлил (СCА) қилиш усулида иккита: таркибий ва 
операцион кост-драйверлар кўриб чиқилади. Таркибий кост-драйвернинг бешта 
мезони мавжуд: 
— ишлаб чиқаришнинг кўлами (ишлаб чиқаришга, илмий-тадқиқот ва 
тажриба конструкторлик ишлари (ИТТКИ) ва маркетингга ёьналтирилган 
инвестициялар ҳажми); 
— таьсир доираси (вертикал интеграция даражаси); 
— тажриба (кутилаётган муомалаларни амалга оширишнинг аwалги 
иқтисодий тажрибаси натижаси қандай бўлган?); 
— технологиялар ва уларнинг хусусиятлари; 
— мураккаблик (маҳсулот (иш, хизматлар) номенклатурасининг кенглиги). 
Операцион кост-драйверлар корхонанинг таркибий сиёсатини муваффақиятли 
амалга оширишга кўмаклашиши билан тавсифланади. У ҳам ўз навбатида қуйидаги 
бўлакларга бўлинади: 
— ходимларни жалб этиш — корхонанинг умумий мақсадига эришиш учун 
ходимлар қай даражада бу ишга жалб этилган; 

---

46
— умумий сифат назорати (ТқМ - Тотал қуалитй Манагемент); 
— қуwатлардан толиқ фойдаланиш даражаси; 
— маҳсулотларнинг конструкцияси; 
— мол юборувчи ва харидорлар билан алоқалар. 
Агар маҳсулот таннархи аньанавий баҳо шаклланишининг асоси қилиб олинса, 
корхонанинг маҳсулот ҳажми ва чакана баҳоси базасида — "Аниқ мўлжалли таннарх" 
номли бизга нотаниш болган янги категория туғилади. Шундай қилиб, харажатларни 
стратегик бошқаришга ишлаб чиқариш ҳажмини назорат қилиш, харажатларни 
иқтисод қилиш, илмий-тадқиқот ва тажриба-констр укторлик ишлари, сотиш ва 
реклама харажатларини минималлаштириш орқали эришилади. 
Мисол. 
Компания 
видеотехника 
ишлаб 
чиқариш 
жараёнида 
видеомагнитофонларни такомиллаштириб, ўз-ўзини тозалаб борувчи қалпоқчалар 
билан жиҳозласби учун 10 доллар қўшимча маблағ сарфлайди. Бу аньанавий бошқарув 
ҳисоби назарияси бўйича ортиқча харажатдир. Агар харидор қалпоқчани ўзи сотиб 
олса, бу унга йилига 20 долларга тушади. Видеомагнитофон 5 йил хизмат қилса, демак 
харидор 100 доллар қўшимча маблағ сарфлайди. Ишлаб чиқарувчи шуни инобатга 
олиб, истеьмол қийматини шакллантириш занжири қоидасига биноан (100 -10 қ 90) 90 
доллар иқтисод қилинадиган маблағ ҳисобидан баҳони 10 долларга ошириши 
мумкин. 
Демак, корпоратив стратегия корхона эришишни мақсад қилиб қўйган стратегик 
мақсадлар тўплами бўлиб, 
уларни амалга ошириш натижасида корхонада 
бажариладиган ишлар моделини тузиш, корпоратив стратегияни рўёбга чиқаришда 
корхона бизнес жараёнининг қайта ташкил қилинишини таьминлайди.