Microsoft Word boshqaruv hisobi doc


 "АВС" тизими бўйича бошқарув ҳисобини ташкил қилиш



Download 1,24 Mb.
Pdf ko'rish
bet28/68
Sana21.02.2022
Hajmi1,24 Mb.
#41210
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   68
Bog'liq
boshqaruv hisobi

3.6. "АВС" тизими бўйича бошқарув ҳисобини ташкил қилиш 
АВС ҳисоб тизими ("Аcтивитй-Басед Cостинг") жавобгарлик марказлари бўйича 
таннарх ҳисоб-китобини "Директ-костинг" усулидаги каби доимий (фихед cостинг) ва 
ўзгарувчан (вериабле cостинг) харажатларга бўИиб ҳисобга олишни аммо асосий 
эьтиборни фаолият турлари ва функционал хизматларга қаратистми ўз олдига мақсад 
қилиб қўяди. Мазкур тизим бозор иқтисодиёти ривожланган мамлакатлар, жумладан 
эвропа ва Америка корхоналан амалиётида кенг қўлланилади. 
Умуман, 
АВС 
тизими 
фаолият 
турлари 
бўйича 
харажат 
ҳисобим 
(харажатларнинг функционал ҳисоби) англатади (3.1-чизма). 
Келтирилган чизмадан кўриниб турибдики, АВС тизими устама харажатлар 
динамикасини ва мазкур харажатлар турларининг келиб чиқиш сабабларини, 
шунингдек, уларни тайёр маҳсулот қийматига киритиш тартибини ҳисобга олишга 
имкон беради. 


40
ўзгарувчан харажатлар маҳсулот таннархига киритилади, улар лшлаб чиқариш 
харажатларини акс эттиради. Доимий харажатлар маҳсулот таннархига 
киритилмайди, балки маьмурий-бошқарув харажатлан сифатида молиявий натижалар 
ҳисобидан қопланади, бироқ амалда корхона фаолиятим юритиш учуии бозорни тадқиқ 
этиш, маҳсулотларни узоқ муддат билан ишлаб чиқариш, сотиш ва хизмат кўрсатишни 
ривожлантириш талаб этилади. Шу боис, ҳисоб-китобларда маржинал харажатлар ва 
даромадлар яхши натижа беришига қарамай, "Директ-костинг" тизимини қўллаш 
фақат тегишли шароитлардагина самара бериши маьлум бўлди (3.4-жадвал): 
Б иринчи дан,
 
ко р хо нан инг 
б ево сита 
ха раж атл ари 
ум уми й
харажатларнинг асосий қисмини ташкил этиши зарур. 
Иккинчидан, корхонада ишлаб чиқариладиган маҳсулотнмг ассортименти ва


41
буюртмаларнинг сони ошириб юборилмаслигини назорат 
С
а
м
а
р
а
л
и
қ
ўл
л
ан
и
л
и
ш
с
о
ҳ
а
си

н
а
зо
р
а
т
н
и
н
г 
с
а
м
а
р
а
л
и
т
и
зи
м
и
в
а 
у
с
т
а
м
а 
х
а
р
аж
а
т

а
рн
и
т
а
қ
си
м
л
аш
н
и
н
г 
о
қ
и

о
н
а
у
с
у
л
и
т
а
н
л
а
н
га
н
д
а
б
ар
ч
а 
х
ўж
ал
и
к
ю
ри
тув
ч
и
с
у
б
ь
е
к
тл
а
р 
уч
ун
қ
ў
У
аш
и
м
к
о
н
и
ят
и
м
ав
ж
у
д


с
ут
н
и
қ
ай
т
а 
и
ш
л
о
в
ч
и
м
и
н
и
к
о
рхо
н
а
л
а
р;
-
б
и
р 
хи
л
м
аҳ
сул
от
и
ш
л
а
б
ч
и
қ
ар
ув
ч
и
й
и
ри
к
к
о
р
х
о
н
а
л
а
р

К
ам
ч
и
л
и
ги
м

ха
ра
ж
ат
л
арн
и
д
ои
м
и
й
в
а 
ў
зг
а
р
ув
ч
а
н
га
а
с
о
с
л
и
р
а
в
и
ш
д
а
а
ж
р
а
т
и
ш
д
а
м
у
ам
м
о
л
ар 
т
у

л
и
ш
и


у
с
т
а
м
а
х
а
р
а
ж
а
т
л
а
р
н
и
т
а
қ
-
с
и
м
л
а
ш
д
а
м
у
а
м
м
о
н
и
н
г 
й
еч
и
л
м
а
й
қ
ол
и
ш
и


м
а
ҳ
с
у
л
от
л
а
р 
т
ў
л
и
қ
т
а
н
н
ар
-хи
н
и
а
н
и
қ
л
аш
н
и
н
г 
за
р
у
р
и
я
т
и
н
и
с
а
қ
л
а
н
и
б
қ
ол
и
ш
и


сол
и
қ
л
а
р 
ҳ
и
со
б
и
б
и
л
ан
б
ев
о

и
т
а
а
л
о
қ
а
в
а 
б
о
ғл
а
н
и
ш

и
н
г 
м
ав
ж
у
д
э
м
а
с
л
и
ги


и
с
о
б
ю
ри
ти
ш
қ
и
й
и
н

ч
у
н
к
и
б
е
в
о
с
и
т
а
ў
зг
а
р
у
в
ч
а
н
х
а
р
а
ж
а
т
л
а
р
м
а
ҳ
с
у
л
о
т 
т
у
р
л
ар
и
б
ў
й
и
ч
а

ул
арн
и
н
г 
ай
ри
м
қ
и
см
л
ари
э
с
а-
ж
а
в
о
б
га
р
л
и
к
м
а
р
к
а
зл
а
р
и
б
ў
й
и
ч
а 
р
е
ж
а
л
аш
т
и
р
и
л
а
д
и


ҳ
и
с
о
б
ю
ри
т
и
ш
н
и
н
г 
м
е
ҳ
н
ат

ал
а
б
л
и
ги


н
о
рм
а
ти
в
л
а
р
н
и
д
о
и
м
о 
я
н
ги
л
а
б
т
у
р
и
ш
з
а
р
ур
л
и
ги



42
А
ф
за
л
л
и
ги

х
а
р
а
ж
а
т
л
а
р
н
и
м
е
ь
ё
р
л
а
ш
ти
р
и
ш

е
ж
а

аш
ти
ри
ш

ҳ
и
с
о
б
га
о
л
и
ш
в
а
н
а
зор
а
т
қ
и
л
и
ш
н
и
н
г 
с
о
д
д
ал
аш
ти
ри
л
га
н
л
и
ги


ҳ
и
со
б
н
и
н
г 
қ
ў
ш
и
м
ч
а 
т
а
ҳ
л
и
л
и
й
и
м
к
он
и
я
тл
а
ри
н
и
п
ай
д
о 
б
ў
л
и
ш
и


ҳ
и
с
о
б
м
а
ь
л
у
м
от
л
а
р
и
а
с
о
си
д
а
и
ш
л
а
б
ч
и
қ
а
р
и
ш
н
и
оп
е
р
а
т
и
в
б
о
ш
қ
а
р
и
ш
и
м
к
он
и
я
ти


м
а
ҳ
с
у
л
о
т
т
а
н
н
а
р
х
и
н
и
а
н
и
қ
л
а
ш

и
н
г 
од
д
и
й
в
а 
с
од
д
ал
и
ги


м
а
ҳ
с
у
л
о
т
и
ш
л
а
б
ч
и
қ
а
р
и
ш
н
и
н
г 
к
р
и
т
и
к
ҳ
а
ж
м
и
н
и

и
ш
л
а
б
ч
и
қ
а
р
и
ш
в
а 
м
о
л
и
я
в
и
й
д
а
с
т
а
к
л
а
р
с
ам
а
р
а
с
и
н
и

м
ол
и
я
в
и
й
ч
и
д
ам
л
и
л
и
к
з
а
ҳ
и
ра
с
и
н
и
а
н
и
қ
л
аш
и
м
к
о
н
и
я
т
и


б
а
ҳ
о
л
а
р
н
и
қ
у
й
и
ч
е
га
р
а
с
и
н
и
б
е
л
ги
л
аш
и
м
к
он
и
я
ти


ўт
га
н
ҳ
и
со
б
о
т 
д
ав
р
л
ар
и
д
а 
қ
и
л
и
н
га
н
х
а
р
а
ж
а
тл
а
р
га
э
м
а
с

б
а
л
к
и
и
с
ти
қ
б
о
л
н
и
б
ел
ги
л
аш
га
а
с
о
с-
л
а
н
и
б
х
а
р
а
ж
а
т
л
а
р
н
и
р
е
ж
а
л
а
ш
т
и
р
и
ш


қ
о
р
и
а
н
и
қ
л
и
к
д
а
т
а
н
н
а
р
х
н
и
к
а
л
к
у
л
яц
и
я 
қ
и
л
и
н
и
ш
и


х
а
р
а
ж
а
т
л
а
р
н
и
о
п
е
р
а
т
и
в
н
а
зо
р
а
т
қ
и
л
и
н
и
ш
и


б
о
ш
қ
а
р
у
в
ч
и
л
а
р
н
и
к
у
т
и
л
а
ё
т
га
н
х
а
р
аж
а
т
л
а
р 
в
а 
д
а
р
о
м
а
д
л
а
р 
т
ў
ғри
с
и

а
ги
а
х
б
о
р
от
л
а
р 
б
и
л
ан
т
а
ь
м
и
н
л
а
ш


н
о
р
м
ат
и
в
л
а
р
н
и
н
г 
ю
қ
о
р
и
д
а
р
а
ж
а
д
а
а
с
о
сл
ан
га
н
л
и
ги

М
а
ҳ
с
у
л
о
т 
т
ан
н
а
р
хи
н
и
к
а
л
к
ул
яц
и
я
қ
и
л
и
ш
ус
у
л
л
а
ри
И

ф 

и
ре
к
т-
к
ос
ти
н
г"
ҳ
и
с
об
ус
ул
и
(од
д
и
й
в
а 
ри
в
ож
л
ан
га
н


т
а
н
д
ар
т-
к
о
с
т

ҳ
и
соб
ус
ул
и


43

с
ут
н
и
қ
а
й
т
а
и
ш
л
аш
к
о
р
х
о
н
а
л
а
ри
в
а 
и
қ
ти
со
д
и
ёт
н
и
н
г 
б
о
ш
қ
а 
и
ш
л
а
б
ч
и
қ
а
ри
ш
с
о
ҳ
а
л
а
ри


с
ут
н
и
қ
ай
т
а 
и
ш
л
аш
к
о
р
х
о
н
а
л
а
р
и
в
а
и
қ
ти
со
д
и
ёт
н
и
н
г 
б
ош
қ
а 
и
ш
л
а
б
ч
и
қ
а
ри
ш
с
о
ҳ
ал
а
ри

 

б
ев
ос
и
т
а 
х
а
р
а
ж
а
т
л
а
р
н
и
н
г 
т
ўл
и
қ
н
а
зо
р
ат
қ
и
л
и
н
м
ас
л
и
г
и


к
о
р
х
о
н
а
л
а
р
д
а
м
а
ҳ
с
у
л
о
т
с
и
ф
а
ти
н
и
т
а
ҳ
л
и
л
қ
и
л
и
ш
н
и
а
м
а
л
га
о
ш
и
ри
л
м
а

тг
ан
л
и
ги


а
н
ь
а
н
а
в
и
й
б
у
х
га
л
т
е
р
и
я
ҳ
и
с
о
б
и
д
а
х
а
р
а
ж
а
т
л
а
р
м
е
ь
ё
р
л
а
ри
н
и
б
оз
о
р 
ш
а
р
о
и
т
л
а
р
и
га
м
о
с
л
а
б
и
ст
и
қ
б
ол
л
и
т
уз
ат
и
б
б
ори
л
м
ас
л
и
ги


р
е
ж
а
л
а
ш
т
и
р
и
л
га
н
у
с
т
а
м
а
х
а
р
а
ж
а
т
л
а
р
д
а
н
к
е
с
к
и
н
ч
е
т
л
а
н
и
ш
л
а
р
н
и
н
г 
м
ав
ж
у
д
л
и
ги

хом
аш
ё 
в
а 
м
а
т
е
р
и
а
л
л
а
р
б
а
ҳ
о
л
а
р
и
н
и
н
г 
т
е
з-
т
е
з 
ў
зг
а
ри
б
т
у
ри
ш
и


ф
а
ол
и
я
т 
т
у
рл
а
ри
б
ўй
и
ч
а 
х
ар
а
-
ж
а
т
л
а
р
н
и
г
у
р
у
ҳ
л
а
ш
и
м
к
о
н
и
я
т
и


м
а
ҳ
с
у
л
о
т
т
а
н
н
а
р
х
и
т
а
р
к
и
б
и
д
а
ў
зг
а
р
у
в
ч
а
н
х
а
р
а
ж
а
т
л
а
р
н
и
н
г 
са
л
м
о
ғи
ю
қ
ори
б
ў
л
и
ш
и
та
ь
м
и
н
л
ан
и
б

б
у
ю
р
т
м
а
л
а
р
с
о
н
и
в
а
м
а
ҳ
с
у
л
о
т
а
с
с
о
р
т
и
м
е
н
т
и
н
и
о
ш
и
р
и
б
ю
б
о
р
и
л
м
а
с

и
ги
н
и
н
аз
ор
ат
қ
и
л
а
д
и


у
с
т
а
м
а
х
а
р
а
ж
а
т
л
а
р
н
и
и
м
к
о
н
и
я
т
д
а
р
а
ж
а
с
и
д
а
а
н
и
қ
т
а
қ
с
и
м
л
а
ш
в
а
н
а
т
и
ж
а
д
а
т
а
н
н
а
р
х
н
и
ҳ
и
с
о
б
л
а
ш
н
и
а
м
ал
га
ош
и
р
и
л
и
ш
и


м
а
ҳ
с
у
л
о
т
с
и
ф
а
т
и
н
и
к
о
м
п
л
е
к
с
б
ош
қ
ари
ш
т
ам
ой
и
л
и
(
Т
қ
М

а
с
о
с
и
д
а
м
а
ҳ
с
у
л
о
т
с
и
ф
а
т
и
н
и
в
а
и
ш
л
а
б
ч
и
қ
а
ри
ш
ж
а
р
а
ё
н
л
а
ри
н
и
т
а
к
о
м
и
л
л
а
ш
т
и
ри
ш


и
с
т
еь
м
ол
қ
и
й
м
ат
и
(
ха
ри
д
о
рн
и
н
г 
ю
т
у
ғои

и
ш
а
к
л
л
а
н
ти
р
и
ш
за
н
ж
и
р
и
ё
р
д
а
м
и
д
а
р
а
қ
о
б
а
т
ч
и
л
а
р
у
с
т
и
д
а
н
б
а
р
қ
а
р
о
р
м
ав
қ
ег
а
э
га
б
ў
л
и
ш


у
с
т
а
м
а
х
а
р
а
ж
а
т
л
а
р
н
и
м
и
н
и
-
м
а
л
л
аш
т
и
р
и
ш


ф
а
н

е
х
н
и
к
а
т
а
р
а
қ
қ
и
ё
т
и
н
и
ў
р
га

и
б
б
о
ри
ш
в
а 
ян
ги
т
е
хн
ол
ог
и
я
л
а
рн
и
и
ш
л
а
б
ч
и
қ
а
ри
ш
га
ж
ор
и
й
э
т
и
ш

А
В
С
("
А

и
в
и
тй
-
Б
ас
ед
C
ос
ти
н
г)
Х
а
ра
ж
ат
л
ар
-
н
и
н
г 
ф
у
н
к
ц
и
о
н
а
л
ҳ
и
с
об
и
у
сул
и
С
C
А

тр
а
те
г
и

C
о
ст
А
н
а
л
й
с
и
с)
Х
а
ра
ж
ат
л
ар
н
и
с
т
р
а
т
е
ги
к
т
а
ҳ
л
и
л
қ
и
л
и
ш
ус
ул
и
қилиш лозим. Бундай талаблар қўйилганда харажатлар ҳисобининг аввалги тизими 
корхонанинг янги стратегик бошқарув сиёсатига жавоб бера олмай қолади. 


44
Бозор талаби ва рақобат муҳитига мослашиш учун маҳсулот ассортименти ва 
сифатини кескин ошириш лозим бўлади. Натижада, корхонада устама харажатларнинг 
иккита тури: ёрдамчи ишлаб чиқаришлар ва бошқарув бўлинмаларини асраш билан 
боғлиқ харажатлар асосий ўринни эгаллайди. 
Бунда буюртмаларни ва махсус компонентларни ишлаб чиқариш харажатларига 
эьтибор қаратилади. 
Буюртмаларни ишлаб чиқариш харажатлари шартномалар тузиш бўйича 
музокаралар олиб бориш, буюртмалар қабул қилиш, счетлар ёзиб бериш, юкларни 
жўнатиш ва қайта ишлаш каби харажатларни ўз ичига олади. 
Махсус компонентлар ишлаб чиқариш харажатларига маҳсулотнинг янги турини 
ишлаб чиқариш учун харид қилинадиган ёрдамчи материаллар, бутловчи қисмлар, 
ярим тайёр маҳсулотларни келтириш бўйича шартномалар тузиш, ишлаб чиқаришни 
назорат ва экспертиза 
қилиш, нарядлар ёзиш харажатлари киритилади. АҚШнинг BМW компанияси 
мисолида кўрадиган боисак, махсус компонентларни ишлаб чиқариш жараёнида ҳар бир 
компонент учун алоҳида наряд тўлғазиш талаб қилинган. Натижада йил давомида ўндан 
ортиқ ишлаб чиқариш циклида 30000 та турли хил махсус компонентга 325000 
долларлик нарядлар тўлғазилган. 
Агар корхона бундай шароитда бозорни чуқур ўрганмаса, таннарх ва баҳо 
кўрсаткичларининг номутаносиблиги муқаррар тусни олади, яьни, майда туркумли 
маҳсулотга паст баҳо, йирик туркумлиларга юқори баҳо белгиланади, натижада 
технологик оддий маҳсулотга қараганда мураккаб ва инновация талаб қиладиган 
маҳсулотларнинг фойдалилиги юқори бўлиб кўринади. 
Бинобарин, бошқарув ҳисобининг асосий вазифаларини ҳал этиш учун харажатларни 
доимий ва ўзгарувчанга бўлиш усулини қоллаш ҳамма соҳада ҳам самара беравермагач, 
харажатлар ҳақида ишончли ахборотни олишнинг янги усулларини қидириб топиш АВС 
ҳисоб тизимининг пайдо бўлишига олиб келди. 
АВС тизимида корхона ишчиси операциялар тўплами, деб қаралади. Иш жараёнида 
ресурслар истеьмол қилинади (материаллар, иш ҳақи, жиҳозлар) ва муайян натижа юзага 
келади. Ресурслардан фойдаланишни ҳисобга олган ҳолда параллел равишда мураккаб 
ишчи операцияларини энг оддий қисмларга бўлиб чиқиш ёьли билан корхонадаги ишлар 
миқдори 
ва 
кетма-кетлигини 
аниқлаш 
"АВС"ни 
қўллашнингбошланғичбосқичиҳисобланади. 
АВС доирасида маҳсулотларни ишлаб чиқаришдаги иштирокига қараб ишлар тўртта 
таркибий қисмга ажратилади: Унит Левел (донали иш), Батч Левел (тўпламли иш), 
Продуcт Левел (маҳсулотли иш) ва Фаcилитй Левел (умумишлаб чиқариш 
харажатлари). Бундай тасниф харажатлар ва турли ишлаб чиқариш жараёнлари 
ўртасидаги қуйидаги боғлиқликни ўрганишга асосланади: маҳсулот бирлигини ишлаб 
чиқариш, буюртмани ишлаб чиқариш, маҳсулотни ишлаб чиқариш. 
Бунда харажатларнинг ишлаб чиқариш жараёнига боғлиқ бўлган яна бир муҳим 
категорияси 
ҳисобга 
олинмайди—бу 
бутун 
корхона 
фаолиятини 
таьминловчи 
харажатлардир. 
Бундай харажатларни ҳисобга олиш учун ишларнинг тўртинчи тоифаси — Фаcилитй 
Левел (умумишлаб чиқариш харажатлари) киритилади. 
Дастлабки уч тоифа, аниқроғи, уларга сарфланган харажатлар бевосита маьлум бир 
маҳсулотга тегишли бўлиши мумкин, бироқ умумишлаб чиқариш харажатлари 
натижаларини бирон-бир маҳсулот турига тегишли қилиб кўрсатиб бўлмайди, шу боис, 
уларни тақсимлаш учун турли арифметик ҳисоб-китоблардан фойдаланишга тўғри 
келади, 
Фаолият турига сарфланган ҳамма ресурслар унинг қийматини ташкил этади. 
Корхонанинг барча фаолият турлари уларни бошқариш учун сарфланган харажатлар 


45
билан солиштириб чиқилиши керак. Кўпинча харажатлар моддаси қайсидир бир 
фаолият турига мос келади. Масалан, "Таьминот бўлими иш ҳақи" "Таьминот" иши 
жараёни қийматига киради. 
Шу билан бирга "Бошқарав биноси ижараси" харажат моддаси мутаносиб равишда 
"Таьминот", "Ишлаб чиқариш", "Маркетинг" ва ҳ.к. харажат моддалари бўйича 
тақсимлаб чиқилиши керак. 
АВС тизимига кўра фаолият турининг натижаси — кост-драйвер индекс ўлчамига, 
яьни, тақсимот базасига эга болиши муҳимдир. 
Масалан, "Таьминот харажатлари" моддаси учун "Сотиб олисбЖар миқдори" кост-
драйвер бола олади, "Созлаш" моддаси учун— "Созлашлар миқдори". 
АВСни қоллашнинг иккинчи босқичи кост-драйвер ҳисоб-китоби ва уларнинг ҳар 
бир ресурсларини истеьмол қилиш кўрсаткичларидан иборат. Бу кўрсаткич иш 
бажарилиши бирлиги қийматига кўпайтирилади. 
Маҳсулот таннархини ҳисоблаш жараёни — АВС тизимини амалиётга қоллашнинг 
учинcби босқичини ташкил этади. 
Корхонанинг фаолият турлари ва функционал хизматларини АВС тизимида ҳисобга 
олиш, шунингдек, инвестициялаш, ходимлар ҳисоби, кадрларни бошқариш каби 
соҳалар фаолиятини сифатли баҳолашга имкон беради. 

Download 1,24 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   68




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish